Navoiy davlat pedagogika instituti tabiiy fanlar fakulteti geografiya o

ILMIY ТЕХNIKAVIY LOYIXA 

---

Yuqorida  ko`rsatilgan  ishlar  bajarilib,  mutaxassislar  va  buyurtmachilar 
tomonidan  muhofaza  qilinib,  tasdiqdan  o`tgandan  so`nggina  asosiy  xujjat  bo`lib 
hisoblanadi  va  ishga  kirishiladi.  Yuqorida  karta  va  atlaslarning  loyihalash 
jarayoni sxemasi berilgan.  
Karta va atlaslarni loyihalash quyidagi bosqichlarga bo`linadi: 
-karta va atlaslarning maqsadi va mavzulari; 
-atlas kartalarining ro`yxatini aniqlash; 
-matematik asosni ishlab chiqish; 
-maket komponovkani tayyorlash; 
-kartografik va boshqa manbalarni aniqlab ro`yxatini tuzish; 
-karta  mazmunini  ishlab  chiqish  va  tasvirlanadigan  tafsilot  va  ob’ektlarni, 
voqea va hodisalarni tasniflab, aniqlash; 
-shartli  belgilarni  ishlab  chiqish,  karta  va  atlaslarni  badiiy  jihatdan 
jihozlash yo`llarini ishlab chiqish, ramka va uning tashqarisidagi bezak, kesma va 
qo`shimcha kartalar, hamda atlasning ustki qismlarini, kartalardagi ochiq joylarni 
surat va rasmlar bilan bezash; 
-atlas yoki karta dasturini (programmasini) ishlab chiqish; 
-ish jarayonlari texnologiyasini ishlab chiqish; 
-atlaslar  uchun  geografik  asoslarning  tiplarini  ishlab  chiqish  va  mualliflik 
maketlarining mazmunini aniqlash; 
-har bir ish jarayoni bo`yicha sarf-xarajatlarni hisoblab chiqish; 
-jarayonlar bo`yicha ish grafigini ishlab chiqish; 
Ilmiy  texnikaviy  loyihaning  (ITL)  asosiy  hujjati  karta  va  atlasning  dasturi 
hisoblanadi. Karta va atlas dasturida quyidagi bo`limlar mavjud. 
 -karta va atlasning nomi,  ishlatilishi va ularga bo`lgan talablar; 
-kartaning matematik asosi; 
-kartaning mazmuni, tasvirlash usullari va generalizatsiyalash prinsiplari; 
-kartografik manbalar va ulardan foydalanish yo`llarini ko`rsatish; 
-geografik xarakteristika va generalizatsiya qilish uchun tavsiyalar; 
-karta yaratish texnologiyasi. 
Dasturda mualliflik maketini (nusxasini) yaratish uchun quyidagi tavsiyalar 
beriladi: qaysi geografik manbalardan qanday qilib foydalanish, qaysi masshtabda 
mualliflik  nusxasi  tuzish  kerak,  har  bir  nusxa  uchun  maxsus  formulyar  tutiladi, 
unda kartografik manbalar ko`rsatiladi. 
Dasturda  mavzuli  kartalar  ro`yxati  berilib,  ularning  mazmuni  aniqlanib, 
taqrizga berish vaqtlari ko`rsatiladi. 
Dasturda tahrir qilish, tuzish  va  loyihalash bilan bog`liq bo`lgan masalalar 
yechimi ko`rsatilishi kerak. Masalan, tahrir qilish ko`rsatmasini yozish va har bir 
tip karta uchun legendalar ishlab chiqish ko`rsatiladi. 
Programmaning  (dasturning)  texnologik  qismida  karta  va  atlas  yaratishda 
foydalanish  mumkin  bo`lgan  yangi  texnologik  usullar,  ya’ni  kompyuterlardan, 
EHM  lardan  va  boshqa  yangi  asbob-uskunalardan  foydalanish  imkoniyatlari 
ko`rsatiladi. 

---

Karta va atlaslar yaratishda shartli belgilarni tanlash va joyida ishlata bilish 
kerak. Shartli belgilar oddiy shaklda, mazmunga loyiq tanlanishi zarur, shu bilan 
birga hozirgi zamon texnologiyasiga mos bo`lishi kerak. 
Kartografik korxonalarda maxsus shartli belgilar fotoalbom mavjud bo`lib, 
o`sha albomdan foydalaniladi. 
Karta tuzishda legendaning ahamiyati kattadir, shuning uchun ham legenda 
kartaning  kaliti  deb  ham  yuritiladi.  Chunki,  u  karta  mazmunini  ochib  beradi. 
Kartani  o`qishdan  ilgari  uning  legendasi  bilan  tanishiladi.  Kartaning  legendasi 
karta  programmasi  bilan  birga  ishlab  chiqilib,  karta  tuzish  nusxasi  bilan  birga 
beriladi. 
Legenda  ishlab  chiqishda  shartli  belgilar  karta  mazmuniga  mos  bo`libgina 
qolmasdan,  mantiq  jihatdan  ham  to`liq,  sodda,  yo`qilishi  oson  va  qisqa  bo`lishi 
zarur.  Kompleks  legenda,  tipologik  hamda  sintetik  legendalar  mavjud.  Masalan, 
sintetik  legendalar  landshaft  kartalarida,  baholash  va  bashorat  qilish  kartalarida 
ko`proq ishlatilsa, tipologik  legenda ilmiy tasnif bilan bog`liq bo`lgan kartalarda 
foydalaniladi. 
Mualliflik  maketlari  (nusxasi)  maxsus  ixtisoslashgan  tashkilotlardagi 
yuqori  malakali  mutaxassislar,  karta  sohasi  bo`yicha  ishlaydigan  kishilar  va 
kartograf-muharrirlar tomonidan tuziladi.