Navoiy davlat pedagogika instituti Oʻzbek tili va adabiyoti fakulteti

Kontekstual sinonimiya — til birligi sifatida o'zaro sinonim bo'lmagan leksemalarning ma’lum kontekst doirasida (demak, nutq ichida) sinonimik munosabatga kiritilishi. Masalan:

Tengdoshim,

Asrdosh birodar!

Uygʻoq boʻl,

Hushyor boq olamga. Bu yerda uygʻoq boʻl soʻz birikmasi hushyor tur maʼnosida kontekstual sinonimiyani yuzaga keltirgan.

2. Antonimiya oʻzaro qarama-qarshi (zid) maʼnoli soʻzlar.

Leksik antonomiya leksemalarning bir-biriga zid ma'no anglatishi asosida guruhlanishidir: yaxshi va yomon, sahar va kech kabi. Antonimiya hodisasi, asosan, bir so'z turkumi leksemalari doirasida yuz beradi. Masalan, dostondagi ushbu misrada:

Koʻcha-koʻyda koʻtarib surib

Yuguramiz sahardan to kech... leksik antonomiya yuzaga kelgan.

Kontekstual antonimiya o'zaro zid ma'no ifoda etmagan leksemalar-ning ma'lum kontekst ichida so'zlovchi yoki muallif tomonidan antonimik munosabatlarga kiritilishidir. Buni quyidagi misralar tahlilida ko'rish mumkin:

"Urush-urush" oʻyin boʻlsa bas,

Titratamiz koʻk-u zaminni...

...Uni boʻronlardan,

Quyoshli yoʻllardan