Navoiy davlat pedagogika instituti Oʻzbek tili va adabiyoti fakulteti

"Yuragimni yoqar oʻtli istirob..." Bu yerda yuragimni yoqar harakat oʻx-shashligi, oʻtli istirob esa belgi oʻxshashligi asosida metaforani yuzaga kel-tirgan.

2.Vazifadagi o'xshashlik asosida ma’noning ko'chirilishi (funksional ko'chirish): bajaradigan vazifasidagi birlik asosida nom koʻchishi. Masalan,

Oʻq soʻzi dastlab kamon vositasida otiladigan tigʻli qurol maʼ-nosini anglat-gan, dostonda esa oʻq leksemasi miltiqda otiluvchi, shakliy mutanosib boʻl-magan oʻqni ifodalagan: "Bu kun menga bermoqda azob

Sizning koʻksingizni teshgan qora oʻq" .

"Tepamda yonadi zangori chiroq..." Bu misrada qoʻllangan chiroq leksemasi ham vazifadoshlik asosida qayta nomlangan.

3.Metonimiya уoʻli bilan ma’noning ko'chirilishi (yunoncha: metonimia—«qayta nomlash»).Bunday ko'chirilish predmetlar yoki hodisalarning o'zaro aloqadorligiga asoslanadi. Masalan,

Qadamlar,

Qadamlar,

Ogʻir qadamlar...

Etiklar zarbidan titraydi tuproq. Bu yerda etiklar zarbi insonga aloqa-dorlik maʼnosiga ega. Xususan, mana bu oʻrinda ham:

Eshit, ingrayapti Ona-Yer

Qoʻltiqtayoqlarning zahmidan... Insonlarning deyilmasdan, qoʻltiq-tayoqlarning zahmidan deya qayta nomlangan.

Qirq birinchi yillarning dahshati koʻz oldimda. – bu oʻrinda ham qoʻlla-nilgan qirq birinchi yillar maʼlum bir yilnigina emas, balki voqea-hodisalarni qayta nomlagan deyishimiz mumkin.

4.Sinekdoxa yo'li bilan ma’noning.ko'chirilishi (yunoncha: synekcloche — «birga anglamoq», «qo'shib fahmlamoq»). Butunning nomi bilan qismni yoki, aksincha, qism nomi bilan butunni atash tushiniladi. "Nido" dostonida qism orqali butun ifodalagan:

Bir-birovga tikildi

Bir soʻz demay toʻrt juft koʻz...
2. Bob

Dostonda qoʻllanilgan soʻzlarning shakl va maʼno munosabatiga koʻra turlari boʻyicha tahlili.

Tildagi soʻzlarning maʼlum qismi shakl yoki maʼnosiga koʻra oʻzaro aloqador birlikni tashkil etadi. Bu birliklar quyidagilar:

1. Sinonimiya fonetik strukturasi (shakli)har xil bir xil boʻlgan soʻzlar.