Navoiy davlat pedagogika instituti jismoniy tarbiya fakulteti tibbiy bilim asoslari kafedrasi

Elektr toki va chukishda birinchi yordam mavzusi bo’yicha amaliy mashg’ulotida talabalar faoliyatini baholash ko’rsatkichlari va mezonlari..

2-ilova

1-ilova

Taqdimotni baholash mezonlari va ko’rsatkichlari.

2-илова

Mustaqil ish uchun vazifa.

Uyda har biringiz mavzuga tegishli test variantini o’zingiz to’zing.
Mavzuning qisqach tavsiloti.

Elektr tokidan shikastlanish

Elektr tokidan shikastlanish darajasi:

a) tok kuchiga , uning kuchlanishiga , ta`sir qilish davomiyligiga , tokning doimiy va uzgaruvchanligiga:

b) organizmning fiziologik holatiga, nerv sistemasiga , yurak – mushak holatiga , ta`sir mexanizmiga:

v) organism va terining chidamligiga:

g) tok ta`sir qilgan muhitga bog`liq. Elektr travmada tuqimalarning mahalliy uzgarishlari aksariyat darajali kuyish bilan ifodalanadi. Nekroz keng yuzada ichkarida joylashgan tuqimalarda buladi Ko`pincha kuyish simmetrik yullar , sochlarning kuyishi kurinishida kuzatiladi, aksari teri gipermiyasi va kuyganligini kurish mumkin. Ba`zan kuygan soxa oq rangda buladi. tok kirgan va chiqqan terining kuygan soxalari kuzga tashlanadi. Elektr tokining umumiy ta`siri miya chayqalishiga uxshash klinikali beradi. Ba`zan falajlik, kurishning pasayishi, yutishning qiyinlashuvi kuzatiladi. Og`ir hollarda yurak va nafas markazlarining falaji ruy beradi, bu soxta ulim holatini yuzaga keltiradi. bunday hollarda zudlik bilan reanimatsiya tadbirlari kompleksini tuliq utkazish lozim Bo`laid.

B I R I N C H I T I B B I Y Y O R D A M

Zudlik bilan elektr toki ta`sirini tuxtatish lozim. Shikastlangan kishi kupincha usti ochiq simni ushlab olib, muskullari qisqarganidan uni quyib yubora olmaydi. Shuning uchun tezda elektr tokini uchurush yoki shikastlangan kishini tortib olish lozim bo`laid. Bunda elektr tokini utkazmaydigan rezina qulqop kalish, yoki etik,. adyol, ipak gazlama , quruq yog`ochdan foydalanish zarur. Elektrdan kuyishni maxalliy davolash termik kuyishni davolashdagidek. ummiy belgilar yuz berganda simptomatik davolashda qullaniladi- sun`iy nafas beriladi, yuraskni sun`iy massaj qilinadi va yurak dorilari beriladi. Tokdan shikastlangan bemorlarni qunt bilan parvarish qilish va kuzatib turish kerak bo`ladi, Chunki ularda nafas falajlanishi , yurak ishi tuxtashi natijasida tusatdan o’lim yuz berishi mumkin.


Mavzu №6.Kuyish turlari va unda I-yordam mavzusining amaliy mashg’uloti ta’lim texnologiyasi Sovuq urganda shoshilinch yordam ko’rsatish usullari

Таlabalar soni;30ta	Vaqti; 2 soat
Маshg’ulot shakli	Bilimlarni chuqurlashtirish va mustahkamlashga qaratilgan amaliy mashg;ulot.
Аmaliy mashg’ulot rejasi	1.Ko’yish darajalari. 2.Ko’yishda shoshilinch yordam ko’rsatish usullari. 3.Sovuq urganda shoshilinch yordam ko’rsatish usullari
Маshg’ulotning maqsadi:Mavzu orqali talabalar insonlarning qadriga yetish o’zini va atrofdagilarni hurmat qilish va o’z sog’ligini asrash,atrofdagilar sog’ligiga befarq bo’lmaslik holatlarini tushunib yetishiga erishish..
Pedagogik vazifalar:	O’quv faoliyatining natijalari.
Mavzuni mustaqil o’rganish uchun asos yaratadi, mavzu bo’yicha bilimlarini chuqur o’zlashtirish va mustahkamlashga yordam beradi;	Amaliy mashg’ulot rejasi bilan oldindan tanishib chiqib,tayyorgarlik ko’radi; Jabrlanganlarga yordam ko’rsatish choralarini o’zlari erkin holda aniqlay oladilar.
O’qitishni usullari va texnikasi.	Qor uyumi usuli,aqliy hujum,bahs munozara,tur usuli,blits-so’rov.
O’qitish vositalari.	markerlar,qog’ozlar,doska,bo’r.
O’qitish shakli.	Jamoa va guruhlarda ishlash.
O’qitish shar-sharoiti.	Texnik vositalar bilan ta’minlangan auditoriya.
Monitoring va baholash.	Og’zaki nazorat,savol-javob,o’z-o’zini nazorat qilish,reyting tizimi asosida baholash.

Amaliy mashg’ulotning texnologik xaritasi.(1-mashg’ulot)

Ish jarayonlari vaqti	Faoliyatning mazmuni.
	O’qituvchi	Talaba.
I-bosqich. Mavzuga kirish. (10 daqiqa)	1.1. O’quv mashg’uloti mavzusi,maqsadi, vazifalari va o’quv faoliyati natijalarini aytadi,dolzarbligi va ahamiyatiga to’xtalib o’tadi.	Tinglaydilar,UUMga qaraydilar.
	1.2. Olingan bilimlarini umumlashtirish maqsadida,talabalarni faollashtirish uchun «Jabrlanganlar deganda qanday holatlar tushuniladi?» deb savol beradi Qor uyumi usulidan foydalaniladi.(1-ilova).Fikrlarini umumlashtiradi.	Erkin fikr bildiradilar.
II-bosqich. Аsosiy (60 daqiqa)	2.1 O’qituvchi kichik ma’ruza o’qish usulidan foydalanib,ilmiy asoslangan ma’lumotlarni beradi.Dalillarni bayon etadi.Mashg’ulotning kechishini va vaqtini nazorat qilib boradi,Mashg’ulotni olib boorish jarayonida hayotdagi hodisalar yoki misollardan foydalanadi.	Talabalar diqqat bilan tinglaydilar,kerakli ma’lumotlarni daftarlariga yozib boradilar.
	2.2. Mavzuning 2,3,4 rejalari chuqurlashtirib tahlil qilish uchun alohida savol tayyorlanadi va talabalarga tarqatiladi.(2-ilova):1-savol..2-savol.3-savol O’qituvchi tomonidan tarqatilgan savollarni talabalar tomonidan ilmiy jihatdan asoslashga harakat qiladi yordam beradi.	Tlabalar guruhlarga ajraladilar,o’zoro hamjihatlikda ishlaydilar..
	2.2. Guruhlarga topshiriqlarni baja- rish uchun yordam beradi,qo’shimcha ma’lumotlardan foydalanishga imkon yaratadi.Diqqatlarini kutiladigan natijaga jalb etadi.	Faol qatnashadilar.
	2.4.(3-ilova) Talabalarning bilimlarini chuqurlashtirish maqsadida blits-so’rov o’tkazadi.(4-ilova).Dars yakunini umumlashtiradi.	Savollarga javob beradilar.
III-bosqich Yakuniy (10 daqiqa)	3.1. Ish yakunlarini chiqaradi. 3.2.Faol talabalarni baholash mezonlari orqali rag’batlantiradi. 3.3.Uyga topshiriq beradi.	Eshitadi. Aniqlaydi.

1-ilova.

Qor uyumi usuli.

Bu usul o’rtaga tashlngan savolga guruhning har bir guruh a’zosi individual fikryuritib javob topishi uchun berishdan boshlanadi.So’ngra talabalar 2 tadan bo’lib javoblari ichidan eng muhimlarini ajratib oladilar.Kiyein 4 tadan bo’lib yig’ilgan javoblar orasidan eng to’g’ri yoki muhimlarini ajratib oladilar. Oxirida2 ta katta komanda bo’lib yoki 1 ta katta komanda javoblarning eng muhimlarini ajratib,oxirgi eng muhim javoblar doskaga yozib xulosalanadi.O’qituvchi esa oxirgi xulosalar to’g’risida o’z fikrini aytadi,ilmiy asoslangan dalillar bilan solishtiradi.

2-ilova

1-guruhga savol:

Jabrlanganlarga I-yordam ko’rsatish usullarini sanab bering?

2- guruhga savol:

Taktil bosqichida hayotiy jarayonlar qanday kechadi ?

3-guruhga: savol;

TERMIK kuyishni izohlzb bering.

3-ilova

Blits-so’rov savollari.

№	Savol	Javob.
1.	«Halokatlar tibbiyoti»ni tushuntirib bering.
2.	Shikastlanish o’choqlarini tibbiy razvedka qilish qanday amalgam oshiriladi?
3.	Jabrlanganlarni evakuatsiya qilish qanday bajariladi?
4.	Tibbiy saralash deganda nimani tushunasiz?
5.	Kuyishning necha turini bilasiz va izohlab bering.
6.	Teri kuyganda qanday yordam ko’rsatiladi?

Guruhlarni ishlarini umumlashtiruvchi baho 4-ilova

Guruh	1	2	3	Jamoa ball	Baho
1
2
3

2,2 – 3 ball –a’lo

1,2 – 2 ball –yaxshi

0,5 – 1,1 ball –qoniqarli

0 – 0,5 ball – qoniqarsiz.
Mustaqil ish uchun uyga vazifa.

Uyda har biringiz mustaqil ravishda kuyishga oid rasmlarni salomatlik ensiklopediyasidan foydalanib rasmlarni yig’asiz va albom tayyorlaysizlar.

Mavzuning qisqacha ma’lumoti.

Jarohatlanganda organizmda paydo bo’layotgan patologik jarayon bir xil tushunish,davolash taktikasiga bir xil qarash,evakuatsiyaning turli bosqichlarida tibbiy tadbirlarning o’z vaqtida,izchil va birin –ketin o’tkazilishini ta’minlash,tibbiy yordamning xususiyatini aniqlash uchun hamma bosqichlarda to’liq tibbiy saralash o’tkazish,kiyein evakuatsiya qilish imkonini beradigan tibbiy hujjatlarning mavjud bo’lishi «Halokatlar tibbiyoti» xizmati konsepsiyasining asosini tashkil etadi.

Ommaviy shikastlanish vaqtida tibbiy yordam berishni tashkil etish:

• 
  Shikast o’choqlarini tibbiy razvedka qilish;
  
• 
  Jabrlanganlarni qidirib topish va ularni qutqarish;
  
• 
  Jabrlanganlarni saralash;
  
• 
  Jabrlanganlarni evakuatsiya qilish;
  
• 
  Tibbiy yordam berish va davolash kabi vazifalarning hal etilishini nazarda tutadi.
  

Shikast o’choqlarini tibbiy razvedka qilish uchun aholi soni,tibbiy xizmat kuchlari va vositalarining qanchaligi,yer yuzasining past balandligi,yullar,suv manbalarining mavjudligi va aholi haqida ma’lumotga ega bo’lish zarur.

Jabrlanganlarni bir necha soat,yoki hатто bir kecha-kunduz mobaynida qidirib topish va qutqarish,falokat sodir bo’lganda iloji boricha ko’p jabrlanganlar hayotini saqlab qolish eng muhim vazifadir.Odatda bunday vazifani o’t uchirish komandalari,militsiya,harbiy qismning xodimlari,shuningdek ko’ngillilar,yaqin kishilar,qarindoshlar bajaradi.

Jabrlanganlarni saralash tibbiy xizmatning eng asosiy va birinchi galdagi vazifasidir.

Birinchi tibbiy yordam:

Shikast o’chog’iga tushib,o’z holicha qoladigan shikastlanganlarni yakkalab olish davrida shikast olingan joining o’zida hayotiy ko’rsatkichlariga muvofiq beriladigan birinchi tibbiy yordam alohida rol o’ynaydi.O’z vaqtida va to’g’ri ko’rsatilgan yordam shikastlangan odamning hayotini saqlab qoladi va salbiy oqibatlardan saqlab qoladi.

Shikastylangan kishini ko’rib chiqishda shifokor muayyan algoritm (tartib,ketma-ketlik)dan foydalanishi mumkin.Bular:

- og’iz bo’shlig’I va yuqori nafas yullarini tekshirish (ularni begona,yot narsalardan tozalash);

- nafas olish harakatlarining xususiyati va qanchalik tezligiga baho berish (o’pkani sun’iy nafas oldirish va yurakni bevosita uqalash);

- qon tomirlari butunligini aniqlash(ayniqsa arterial qon tomirlardan qon oqishini vaqtincha yoki butunlay to’xtatish);

- yurak qon tomir tizimi(tomir urishi) ahvoliga baho berish;

- sezgi a’zolari,ko’rish a’zolariga (organizmda qanday ta’sirlanishiga) baho berish;

Birinchi tibbiy yordam berishning eng qisqa muddati-shikastlangan ondan boshlab 30 daqiqa,nafas olish to’xtagan bo’lsa,bu vaqt 5 – 7 daqiqagacha qisqartiriladi.

KUYISH

Kuyish deb, tuqimalarning yuqori harorat, kimyoviy moddlar, elektr toki, nur energiyasi ta`sirida kelib chiqqan jarohatga aytiladi. Kuyishlar turlari qo`yidagilar:

termik: - issiq suvdan, olovdan, cho`g`dan, bug`dan

kimyoviy:- kislota va ishqorlardan , uksus essentsiyasidan

nur energiyasi va elektr tokidan

Kuchli kuyishlarda bemorda jiddiy umumiy buzilishlar kuzatiladi va kuyish kasalligi rivojlanadi.

Utkir kuyishda kasallikning kechishi shok, toksemiya, septiko - toksemiya va rekonvalestsensiya davrlari farq qiladi.

SHOK davri - kuyishda travmatik shokni eslatadi, biroq u organizmni yaqqol intoksikatsiyasi va plazma yuqotilishi hisobiga birmuncha og`ir kechadi. Travmatik shokdagi singari bemor erektil bosqichida qo`zg`algan bo`ladi , qon bosimi oshib, pulsi tezlashadi.

Taktil bosqichida hayotiy jarayonlar keskin pasayib ketadi: bemor harakatsiz, tana harorati va qon bosimi pasaygan , terisi oqargan, yuz qoyifasi jiddiylashgan, akrotsianoz paydo bo`ladi. Siydik ajralishi kamayib, to`liq anuriyaga boradi.

toksemiya davri- kuyishdan keyin bir necha soat utgach boshlanadi. Kuygan yuzada kup miqdorda plazma yuqotilishi bilan birga zaharli moddalarning surilishi boshlanadi. Bu davrda bemorning ahvoli nihoyatda og`ir, harorati juda yuqori, ishtahasi va uyqusi buzilgan, qusadi, ichi kelmaydi. Qon quyuqlashgani sababli gemoglabin va eretrotsitlar miqdori kupayadi. Siydikda eretrotsitlar va oqsil silindrali paydo bo`ladi.

Septiko – toksemiya davri- kuygan yuzada infeksiya rivojlangandan keyin kuzatiladi. Kuygan yuza ko`p yiringli suyuqlik bilan qoplanadi. Harorat kutarilib ketadi, yotoq yaralar yiringli metastazlar hosil bo`ladi.

rekonvalessent( sog`ayish) davrida tana harorati , qon va siydik normaga keladi, ishtaha yahshilanadi, to`qimalaring nekrotik qismlari kuchib tushadi, kuygan yuzada pushti rang sog`lom granulyatsiyalar paydo bo`ladi.

TERMIK kuyish- tuqimalarga yuqori harorat, issiq suv bug` va boshqalar at`sir etganda sodir bo`ladi. Termik omil harorati nechog`li yuqori bo`lsa va termik omil qanchalik uzoq ta`sir qilsa to`qimalar shunchalik kup shikastlanadi. Erigan metal ta`sirida ayniqsa chuqur kuyish hollari kuzatiladi.

to`qimalarning shikastlanishi xarakteri va chuqurligiga kura 4 darajaga bo`linadi:

Kuyishning 1 darajasi: terining picha qizarishi va shishishi bilan ifodalanadi. Kuyishning bu darajasida teri kappilyarlari kengayadi va ularning utkazuvchanligi oshishi hisobiga qonning suyuq qismi atrofidagi tuqimalarga chiqadi. Bu 2-3 kun davom etadi, keyin epidermis kuchib tushadi.

kuyishning 2 darajasi – pufaklar paydo bulishi bilan harakterlanadi.

pufaklar kuyishdan bir necha minut utkach paydo bulishi mumkin. terining yuza qatlami qavati jonsizlanadi. pufak yorilganda terining tiniq- qizil surgichsimon qavati kurinadi. Kuyish asoratsiz utganda 4-6 kunga kelib pufakdagi suyuqlik surilib ketadi.

Kuyishning 3 darajasi terining barcha ichki qavatlarining jonsizlanishi bilan harakterlanadi. Kuygan yuzada to`q rangli pustloq paydo bo`ladi. Pustloq oqsillar koagulyatsiyasi (ivishi) va aylanishini tuxtashi hisobiga vujudga keladi. Kuyishning bu darajasida pustloq kuchgandan keyin u er ikkilamchi chandiqli bulib bitadi.

Kuyishning 4 darajasi teridan tashqari birmuncha ichkarida joylashgan tuqimalar (teri osti tuqimasi, mushaklar , suyakalr) ning lonsizlanishi kuzatiladi. bu juda sekinlik bilan bitib, katta chandiqlar hosil bo`ladi. To`qimalarning ayrim joylari kuchub, hatto oyoq- qular uz- uzidan uzilib tushishi mumkin.

kuyishning klinikasi kuygan yuzaning darajasi va maydoniga bog`liq. Gavdaning 30% va undan kuprogi` kuysa, kuyish kasalligi kelib chiqadi va bunda bemor ulishi ham mumin.

Kuyishda birinchi yordam ko’rsatish

yordamning asosiy maqsadi termik omil ta`sirini yiqotishdir. kuyishda aseptic bog`lam quyiladi, og`riqsizlantiruvchi dori yoki narktiklar yuboriladi, gavdaning shikastlangan qismi immobilizatsiya qilinadi va shok profilaktikasi utkaziladi.

Agar havo sovuq bo`lsa bemor issiq qilib o’rab qo’yiladi va davolash muassasasiga olib boriladi.

kimyoviy moddadan kuyishda uni kuchli suv oqimi bilan tez yuvib tashalsh, qoldiqlarni esa neytrallash kerak. kislotalarni neytrallash uchun 2% li soda eritmasi qullaniladi. Qattiq kuyishda bu soxaga bur kukuki, kuydirilgan magneziydan mul qilib sepiladi.

teriga yonib turgan fosfor bulakchalari tushganda gavdaning shu qismini suvga botirib turish, fosfor qoldig`ini pinset bilan olib tashlash kerak. Shikastlangan sohaga 5% mis kuporosi eritmasiga xullangan bog`lam quyiladi yoki talk sepiladi.

Mavzu№7 Tayanch harakatlanish apparatining mexanik shikastlanishi maruzasining texnologiyasi

Ma’ruza rejasi:1.Suyaklar sinishining turlati va belgilari. 2.Suyaklarning chiqishi va ularning turlari. . 3.Suyaklar singanda I-yordam ko’rsatish. 4.Suyaklar chiqishi va singanda birinchi yordam.
Mashg’ulotning maqsadi:	Tayanch harakat a’zolarining ochiq va yopiq sinishlari to’g’risida talabalarga tushuncha berish. .
O’qituvchining faoliyati natijalari: Suyaklar sinishining turlari va belgilari bo’yicha talabalarga tushuncha berish. 2.Suyaklarning chiqishi va ularning turlari bo’yicha ma’lumotlar bilan talabalarni tanishtirish va ularda ko’nikma hosil qilish.. . 3.Suyaklar singanda I-yordam ko’rsatish chora tadbirlarini talabalarga o’rgatish. 4.Suyaklar chiqishi va singanda birinchi yordam ko’rsatishni o’rgatish..
Talabaning o’quv faoliyati natijalari: Suyaklar sinishining turlati va belgilari haqida ma’lumotga ega bo’ladilar . 2.Suyaklarning chiqishi va ularning turlarini to’liq o’zlashtirib oladilar va yordam ko’rsataoladilar. . 3.Suyaklar singanda I-yordam ko’rsatish.holatini bniladilar amalda vrachgacha yordamni qullab biladilar. 4.Suyaklar chiqishi va singanda birinchi yordam. Ko’rsatishni biladilar
Nazorat shakli: Og’zaki nazorat,savol-javob va o’z-o’zini nazorat qilish.		Maksimal ball: 2 Talabaga qo’yilgan ball: ______	O’qituvchi imzosi:_____________

II. Ma’lumotli-axborot materiallar.(2.1)

Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari

Guruhҳ	Baho	Baholash ko’rsatkichlari va mezonlari
		Ma’lumotni to’liq yoritishi	Guruh ishtirokchilarining faolligi	Ma’lumotning taqdimetilishi	Jami
	Ball	1,0	0,5	0,5	2
1
2
3

Guruh ishlarini umumlashtiruvchi baho.

Guruh	1	2	3	Jami ball	Baho
1
2
3

1,5 – 2 ball- «a’lo»1,0 – 1,4 ball- «yaxshi»0,5-0,9 ball- «qoniqarli»0 - 0,4 ball- «qoniqarsiz».