Navoiy davlat konchilik instituti

Ishning bajarish tartibi.

1) Topshiriq sifatida berilgan mehanizmning mustaqil holatda nazorat qilish, mehanizmning ishlash princpini urganish.

2) Mehanizm 12 holatini qurish yoki ikkinchi tajribadan ishidan foydalanish.

3) Mehanizmning uzunlik masshtabini aniqlash va krivoshipning aylanish dovrini hisoblash.

4) Yo`l grafigi chun oraliq masshtabi qurib shunga asosan o`l diagrammasini qurish.

5) Yo`l diogrammasidan differenciallash o`li orqali tezlik diagrammasini qurish.

6) tezlik grafigi orqali tezlanish grafigini qurib nuqtalar holatini tekshirish.

7) qurilgan tezlik va tezlanishlar diagrammalari uchun ordinata masshtablarini aniqlash.

8) Yuqorida kursatilgan punktlari bajarganligitugirrisida hisobot.

9)Talabaninghulosasi.

Bajarilgan ish tug`risida hisobot

a) Ishning maqsadini tushuntirish.

b) Mehanizm ishlashi haqida qisqacha ma`lumot berish.

v) Mehanizmning kinematik shemasini chizish, talab etilgan holat buyicha tezlanish rejasini qurish va mehanizm zvenolarida burchak tezlanish yo`nalishlarini kursatish.

g) talabaning bajargan tajriba ishi tug`risida hulosasi.

Tekshirish uchun savollar

a). Differinciallash grafigi degangda nimani tushunasiz?

b). Integrallash metodi deganda nimani tushunasiz ?

v). Mehanizm harakat davri deb nimaga aytiladi ( ta`rifini aytib bering, ifodasini keltiring) ?

g). Mehanizmning 12 holatini qurish uchun qaysi kursatkichlar talab qilinadi ?

d). Mehanizmning tezlik,tezlanish planlari bian tezlik-tezlanish grafiklarining bir-biridan farqinimada ?

e). Yo`l, tezlik va tezlanishlar grafiklarini oh ordinatasini 12 bulakka bulish sababi ?

j). Tezlik va tezlanish grafigiga nima sababdan ihtieriy N₁ va N₂ qutblar ajratiladi ?

VII – Adabiyotlar.

1. 
   R.P.Rustamhujaev. Mehanizm va mashinalar nazariyasidan
   

masala hamda misollar tuplami. Toshkent – «Ukituvchi» - 1978.

2. 
   H. H. Usmonhujaev. Mehanizm va mashinalar nazariyasi. «Uqituvchi» nashriyoti Toshkent – 1970.
   
3. 
   Mehanizm va mashinalar nazariyasidan tajriba ishlari uchun tayyorlangan kursatma
   

9 - T A J R I B A I SH I

K U L O Ch O K L I M E X A N I Z M N I S E N T I Z I .

(Kulachokli mehanizmni tezlik, tezlanish va yo`l grafigini qurish va kulachikni minimal radiusini topish)
I - Ishning maqsadi.

Kulachokli mehanizmlarning tuzilishi, ishlashi, qullanilishi va ularnng harakatlari tug`risida talabalarga yaqindan ma`lumot berish, hamda turtkichning berilgan qonuni buyicha kulochok profilini chizish. Buning bilan talabalarni nazariy olgan bilimlarini yanada mustahkamlashdan iborat.

II - Mashg`ulot uchun jihozlar.

A) turli hil kulachokli mehanizmlarni qurilmalari.

B) TMM – 21 markali qurilma (pribor) va mehanizimlarn

kinematik shemalari.

V) ulchash va chizg`ich asboblari.
III - Umumiy ma`lumotlar.

Kulachokli mehanizmlar etaklanuvchi zvenoni (turtkichni) bir vaziatdan ikkinchi vaziatga siljitish yoki burish uchun hizmat qiladi. Ular turtkichning oldindan belgilangan harakat qonuni orqali bajariladi. Ular tehnikaning kupgina tarmoqlarida: Mntallarga ishlov berish dasgohlarida, avtotehnikalarda, ulchash va hisoblash qurilmalarida bug` mashina va ichki yonuv dvigatellarida keng kullamda ishlatiladi.

Kulachokli mehanizmni urganishda uning kenimatik tekshirish maqsadga muvofiqdir. Kulachokli mehanizmlarni tekshirishda grafik, grafoanalitik va analitik usullaridan foydalaniladi.

Grafik usuldan foydalanilganda kulachokning kenimatik shemasiga kura turtkichning harakat diogrammalari hosil qilinib, uning holati, tezligi va tezlanishlar qiymatlari aniqlanadi.

Turtkini tezlik va tezlanishlarini qutbiy tezlik va qutbiy tezlanishlar rejaralinr qo`rib aniqlash grafoanalitik usul deyiladi. Kulochokli mehanizmni grafoanalitik usul bilan tekshirishda uninghaqiqi yoki almashtiriuvchi mehanizmning kinematik shemasidan foydalaniladi.

Almashtiriuvchi mehanizm haqiqi mehanizmga ekvivalent bo`lib, uning knematik shemasidan foydalanib aniqlanadigan tezlik va tezlanish qiymatlari haqiqiy knematik shemaga ko`ra aniqlanadigan tezlik va tezlanishlar qiymatlariga teng bo`ladi. Labaratoriya darsida berilgan topshiriqda quyidagi uch tip kulachokli mehanizm shemasi tavsiya etiladi. I-shakl.

A. shema- to`g`ri chiziq bo`ylab ilgarilanma qaytar harakat qiluvchi rolikli turtkichi bulgan kulachokli mehanizm.

V. shema- to`g`ri chiziq bo`ylab ilgarilanma qaytar harakat qiluvchi tekis tarelkali turtkichi bulgan kulachokli mehanizm.

S. shema- tebranma (burilma) harakatlanuvchi, rolikli, karamisloli turtgichi bo`lgan kulachokli mehanizm.

Kulachokli mehanizm loyihalash uchun quyidagi parametrlar ma`lum bulishi kerak.

1. 
   Turtkichning harakat qonuni.
   
2. 
   Kulachokning burilish burchagi.
   

Φ_k – Turtkichning ko`tarilish burchagi.

F_y – Turtkichning uzoqlashgan vaziyatda turish burchagi.

F_k – Turtkichning qaytish burchagi.

F_ya – Turtkichning yaqinlashgan vaziyatda turish burchagi.

3. 
   n_k – Kulachokning aylanishlar soni.
   
4. 
   n_mah – Turtkichning maksimal siljishi.
   
5. 
   e – ekscentrisikat holati.
   
6. 
   α – bosim burchagi.
   

Kulachok profili shunday loyihalanishi kerakki, u turtkichning berilgan harakat qonunini yuqori aniqlik bilan bajarsin.

Kulachok loyihalash,fsosan kulachok profilining i shva salt yurish qismlarini aniqlashdan iborat.

Mehanizmning berilgan funkciyasini bajaruvchi turtkichning ish yo`liga tug`ri kelgan profil` kulachok profilining ish qismi deyiladi.

Turtkichning ish yo`lidagi harakat tezligi ko`pincha doimiy bo`lishi talab qilinadi. Kulachokli mehanizmning tehnalogik ish processini bajarmaydigan qismi kulachok profiliningsalt yurish qismi deyiladi. Bunda turtkich bir vaziyatdan ikkinchi vaziyatga berilgan vaqt ichida siljishi kerak. Uning harakati har hil bo`ladi. U mehanizmda dinamik kuchlar hosil bo`lish bilan aniqlanadi.

Kulachokli mihanizmni sintez qilishda mehanizmning shemasi, turtkichning harakat qonuni va mehanizmning asosiy geometrik o`lchamlarini aniqlanishi, kulachokning profilini chizish masalalari hal qilinishi kerak.

KULACHOK PROFILINI CHIZISH QURILMISI.
Kulachok profilini chizishda TMM-21 markali qurilma ishlatiladi. Bu qurilma yordamida turtkichni burilma va ilgarilanma harakat qiluvchi mehanizmning kulachok profili ikki usulda

1. kulachokning burilish burchaklari va turtkichning unga mos siljishi.

2. kulachok profilining hissoblangan burchaklari va unga mos radius-vektor usullarida chiziladi.




5


4


TMM-21 markali kulachok profilini chizish qurilmasi
PRIBORNING ASOSIY TEXNIKAVIY KO`RSATKIChLARI.
1. Qog`oz doira o`rnatiladigan disketning burilish burchagi f_k=0^o 360^o

2. Karamisloning aylanish o`qidan kulachok markazigacha bo`lgan oraliq A = 50…………120mm.

3 Karamisloning uzunligi L = 35……120mm.

4 Rolik radiusi r = 10mm.

5. Dezaksial qiymati e = 0……45mm.

6. Turtkich yo`li n = 0……..90mm.

7. Karamisloning burilish burchagi f_k = 0^o 59^o.

8. Kulachok profili chiziladigan qog`oz doiraning diametri D = 190mm.

PRIBORNING TUZILI SH I.
1. Doiraviy disk asos 4 ga o`rnatilgan. Diskningaylanasi 360<sup>o</sup> ga burilgan. Diskning ustiga kulachok profili chiziladigan doira qog`oz tayyorlana o`rnatiladi. Frikcion tuzilma 15 yordamida disk 1-ni markazi 0<sub>k</sub> atrofida aylantiriladi. Diskning burilish burchaklari ko`rsatkich-17 va darajalar bo`lingan diskning shkalasi yordamida belgilanadi.

Pribor asosining o`ng tomonida korpus-6 o`rnatilgan bo`lib, uning uchi 14 ga turtkich-3ning yo`naltirgichi mahkamlangan. Yo`naltirgichga burilish burchaklarining darajalari ko`rsatilgan 5- sektor berkitilgan. Yo`naltirgich-3 bo`ylab, karetka-10 ni vint-11 yordamida surish yo`li bilan yo`naltirgich-3 0_kh o`qi bo`ylab ilgarilanma harakatga keltiriladi. Karetka -10 ning siljish qiymati 12- shkala yordamida aniqlanadi. 6-korpus 3- yo`naltirgich bilan birgalikda 7-vint yordamida 0<sub>kh</sub> o`qi bo`ylab siljitiladi.

13- chervyakli uzatma yordamida yo`naltirgich-3 0<sub>t</sub> o`q atrofida aylantiriladi. Uning necha gradus burilganligi 5- spektor shkalasidan aniqlanadi. 3- yo`naltirgich kesigiga 2- polzun o`rnatilgan bo`lib, uning siljish qiymati 3- yo`naltirgichdagi shkala yordamida aniqlanadi. 2-polzunga ignali knopka -16 va rolik aylanasini chizuvchi cirkul` tuzilma-18 biriktiriladi. Cirkul` tuzilma yordamida qog`oz doiraga rolik radiusi 10 mm bo`lgan aylanalar chiziladi.

Talabalarga kulachokli mehanizmlardan kurs loyihasi kuyidagi shakllar asosida beriladi. Talabalarga variantlar shifr raqamining sungi ikki raqamiga yoki jurnal raqamiga asoslanib rahbar tomonidan belgilanadi. Ikki usuldan qay birisini tanlash rahbir zimmasiga tashlanadi.

1- jadval

№	r0	h	e	φk	φu	φq	φya
	mm			grad
1	30	40	10	120	30	120	90
2	35	30	10	90	80	90	100
3	40	35	15	120	45	120	75
4	30	40	10	90	30	90	150
5	35	45	15	120	90	120	30
6	35	40	10	90	60	90	120
7	40	35	10	120	60	120	60
8	40	35	15	90	100	90	80
9	30	35	10	120	60	120	60
10	30	40	15	90	30	90	150

2- jadval

№	L	e	Ψ0	Ψmah	φk	φu	φq	φya
1	75	40	15	30	90	90	90	90
2	80	45	20	32	1 20	60	120	60
3	85	50	30	25	90	60	90	120
4	95	60	15	30	120	80	120	100
5	105	70	20	30	90	60	90	120
6	110	80	20	45	100	80	100	80
7	120	85	15	30	90	40	90	130
8	110	75	20	35	110	40	110	100
9	100	65	20	30	90	75	90	105
10	95	60	25	30	120	30	120	90

Bu erda A va V shakllar uchun variantlar 1- jadvaldan belgilanadi,

S shakldagi kulachok uchun variantlar 2- jadvaldan tanlanadi.

Talabalarga kulachokli mehanizmlardan kurs loyihasi yoki topshirig`ini berish jarayonida kulachik shemesi va variantlardan tashqari turtkichning harakat qonunlari ham berish lozim. Shu munosabat bilan turtkichning harakat qonuni shemalari istagan biri A, V va S chizmadagi kulachoklarga mos tushadi, Shunig uchun bu erdagi kulochokning harakat qonuni rahbar tomonidan istalgan variantga kursatilishi mumkin.

Kulachokli mehanizmi turtkichining harakat qonuni tezlanish grafigi qo`yida keltirilgan bo`lib, tezlanish grafigidan tezlik grafigini va tezlik grafigidan yo`l grafiginihosil qilamiz.


lachokli mehanizmi turtkichining harakat qonunlari.

Buning uchun istalgan bir kulochok turi, kulachokning tezlanish grafigi yani harakat qonuni hamda kerakli bulgan ulchamlar berilgan bulishi shart.Bunday ma`lumotlar quyida keltirilgan.

r0	Hmah	L	φk	φy	φq	φya
mm	mm	mm	R a d i u s l a r
35	40	10	120	60	120	60

0^ײ1^ײ 2^ײ ,3^ײ ,12^ײ

13^ײ , 14^ײ, 15,^ײ