Navoiy davlat konchilik instituti energo-mexanika fakul’teti «mashinasozlik texnologiyasi» kafedrasi

TEXNOLOGIK BAZALAR VA ISHLOV BERISH KETMA- KETLIGINI TANLASH.

Texnologik bazalarni va detal yuzalariga ishlov berish ketma- ketligini tanlash texnologik jarayonni muxim boskichlaridan xisoblanadi. Texnologik loyixalashning ushbu boskichidagi tuFri tanlangan echimlar, detalni jarayondagi talab etilgan anikligiga eirishishini, uni tayorlash va texnologik jarayonni tejamliligini aniklab beradi.

Rasm 3.1. Tana detalini yuzalarini bog‘likligi sxemasi: a - detal yuzalarini belgilanishi
Mashinalarni tana detallari uchun, detalni asosiy bazalari va uzaro boFlikdikka ega bulgan turli geometrik yuzalarini turkimidan

xosil buluvchi bir-necha yordamchi bazalarni mavjudliligi xarakterli xisoblanadi.

Detal turli yuzalarini funksional vazifasini va ular orasidagi uzaro ulcham boFlanishlarini taxlil kilinishi, kuplab boshka yuzalarni joylashishi berilgan yuzalarni aniklash va bajarilish zarurati tanlanayotgan echimlarni aniklovchi uta muxim talablar kuyilgan yuzalarni keltirib chikarish ikonini beradi.

Bunday taxlilni amalga oshirlishini yakkol kilish va detal yuzalarini boFlikdigi grafasini tuzish yuli bilan bir muncha osolashtirish mumkin. Buning uchun detal yuzalarini, yuzani funksional xizmatini va uni tartibini urnatuvchi, ma’lum xarflar O,V,K,S va sonlardan tarkib topgan indekslar orkali belgilab olinadi. Indekslarni tashkil etuvchi xarflar kuyidagilarni belgilaydi: asosiy bazalar — O, yordamchi bazalar — V, maxkamlovchi va rezbali teshiklar — K,

detalni ishlov berilmaydigan yuzalarni uz ichiga oluvchi erkin yuzalar - S. Asosiy bazalarni ularda joylashgan tayanch nuktalari sonini kamayishi tartibida rakamlanadi,

1-yunaltiruvchi yoki ikkta tayanch, 2- tayanch bazasi.

Boshka yuzalar uchun rakamlar, yuzalarni tartiblanish ketma- ketligini belgilaydi. YUzalar boFlanishi grafasini tuzish, detalni ma’lum yuzalarini belgilovchi uzellarni kiritish bilan boshlanadi. Sungra uzellarni, detalni tegishli yuzalari orasida ulcham va burchakli boFlanishlarni mavjudliligini bildiruvchi egri chiziklar bilan birlashtiriladi. Ulcham boFlanishlari yaxlit chiziklar bilan belgilanadi, burchakli esa - baza tomonga yunalgan strelkali shtrix chiziklar bilan. CHiziklarda detal yuzalarini tegishli ulchamlarini

nominal va dopusk kiymati xamda nisbiy burilishlari kursatilishi mumkin.

2.1 va 2.2 - rasmlarda tegishlicha pinol va parmalash kallagini kuchirish mezanizmi tanasi uchun yuzalarni boFlanish grafasini tuzish namunasi keltirilgan. Keltirilgan boFlanishlar taxlili asosiy teshiklar va boshka ishlov beriluvchi yuzalarni xolati tanani asosiy bazalariga nisbatan aniklanishini kursatadi.

Texnologik bazalarni tanlashda birinchi navbatda detal yuzalarini nisbiy burilishi, sungra esa masofa anikligiga erishish zaruratidan kelib chikish kerak. Negaki dastgoxlarda nisbiy burilish anikligi uzaro almashinish uslubi orkali ta’minlanadi, bu esa uz navbatida korreksiyalash (tuzatish) imkonini mutloko chetlaydi, masofa anikligi esa - chetlanishlarni urnini tuldirish imkoni mavjud bulgan sozlash uslubi orkali amalga oshiriladi.