Навоий давлат кончилик институти корхона жиҳозлари

4.13. Иссиқлик алмаштиргичларни такомиллаштириш

Кимё саноатида энг кўп қўлланилаётгани учун кожух трубали иссиқлик алмаштиргичларини такомиллаштиришга алоҳида тўхталамиз. Бундай ускуналарнинг трубалари ичидаги ёки орасидаги майдонларнинг қайси бирида термик қаршилик (1/) катта (иссиқлик бериш коэффициенти кичик) бўлса, ўша томондаги иссиқлик беришни жадаллаштириш яхши самара беради. Биз биламизки муҳит билан девор орасидаги иссиқлик узатишда муҳитнинг чегаравий қатлами асосий термик қаршиликни ҳосил қилади. Иссиқлик алмаштиргичларни такомиллаштиришга доир ишлар чегаравий қатламнинг қалинлигини камайтириш ёки уни бузишга қаратилган.

Трубалар орасидаги майдонда термик қаршилик трубалар ичидагига қараганда жуда катта бўлганда одатда трубаларнинг ташқи сиртига 1.1- расмда кўрсатилганидек турли хил қирралар маҳкамланади. Бунда чегаравий қатламни бузиш билан бирга иссиқлик беришни жадаллаштириш иссиқлик алмашиниш юзасини ошириш ҳисобига ҳам амалга оширилади. Лекин бу усулни қўллаганда трубалар панжарасида жойлашуви ёмонлашади ва метал сарфи кўпаяди.
Трубалар ичида иссиқлик беришни жадаллаштиришда турли хил қурилмалар ёрдамида оқимнинг чегаравий қатламини бузиш яъни турбулизациялаш кенг қўлланилмоқда. Труба диаметрига мослаб спирал қилиб ўралган сим, ёки ясси юпқа металл, диафргама, диск ва бошқа кўпгина турбулизацияловчи қурилмалар текшириб кўрилган. Бу қурилмалар Рейнольдс сонининг кичик қийматларида иссиқлик беришни 20 мартагача ошириш мумкин. Лекин гидравлик қаршиликни кескин ошириш, ҳар бир трубанинг ичига ўрнатиш ва трубаларни тозалаганда чиқариб олишнинг қийинлиги турбилизацияловчи курилмаларни амалда қўллашни чеклаб келмоқда.
Ҳозирги кунда трубаларни турлича деформациялаш йўли билан уларнинг иккала томонида ҳам иссиқлик беришни жадаллаштириш кўп ўрганилмоқда. Трубаларни бундай пачоқлаш осон. Роликлар ёрдамида ташқи томондан сиқилганда трубанинг ташқарисида ҳалқасимон чуқурчалар, ичкарисида эса дўнгликчалар (диафрагмалар) ҳосил бўлади.
Чуқурчалар труба ташқарисидаги, диафрагмалар ичкарисидаги чегаравий қатламни турбулизациялайди ва иккала томонда ҳам иссиқлик алмашиниш тезлашади. Бундай трубалар иссиқлик ўтказишни икки мартагача ошириш мумкин. Иссиқлик алмашинишни яхши жадаллаштириш, тайёрланиши осонлиги ва гидравлик қаршиликни кўп оширмаганлиги туфайли кундаланг пачоқланган трубалар амалда ҳам кенг қўлланилмоқда. Бундай трубалардан йиғилган иссиқлик алмаштиргичларни «Ўзбеккиммаш» заводи ишлаб чиқармоқда.
Самарадорлиги юқори ва ихчам ускуналардан яна бири пластинкали – спирал алмаштиргич ҳисобланади. Бу укунанинг оддий спирал иссиқлик алмаштиргичлардан фарқи шундаки, унинг спираллари гофрировка (ғадир - будир) қилинган ясси пулатдан тайёрланади. Ғадир – будирликлар иккала муҳит томонидаги чегаравий қатламни ҳам бузиш имконини беради ва натижада иссиқлик ўтказиш ждаллашади.