National researches of uzbekistan: conferences

Февраль 2022 10-қисм
Тошкент
‘‘ЎЗБЕКИСТОНДА МИЛЛИЙ ТАДҚИҚОТЛАР: ДАВРИЙ АНЖУМАНЛАР:’’
sodda va qo’shma gaplar ham punktuasiyaga bog’lanadi. Matndagi gaplarni ham mazmuniga, 
ham ohangiga, ham tinish belgilariga qarab turlarga ajratish mashq qilinadi. To’liksiz gaplarda 
ifodalanishi zarur bo’lgan bo’lak uslub bilan nutqda qo’llanmaydi. Shuning uchun to’liksiz gaplar 
ustida ishlaganda o’quvchilar e’tiborini ko’proq amaliy mashqlarga tortish zarur. 
M.: - Musobakada kim g’olib chikdi ? - Olim. 
Uyushiq bo’laklarni to’g’ri tushuntirish davomida o’quvchilarning punktuasion malakasi 
ham rivojlana boradi. Uyushiq bo’laklar ustida ishlaganda o’quvchilarning ohangga ravon qilib, 
sanash ohangi bilan o’qishlarini kuzatish kerak. Chunki bunday gaplarning tinish belgilari ko’p 
jihatdan intonasiyaga bog’lanadi. Ayniqsa uyushgan aniqlovchi va uyushmagan aniqlovchi ham 
punktuasiyaga bog’lab tushuntiriladi. 
M.: U katta ko’k darvoza oldida to’xtadi.
Umumlashtiruvchi so’zlar ishtirok etgan uyushiq bo’lakli gaplar va ularda ishlatiladigan tinish 
belgilarga alohida to’xtalinadi. 
M.: Olma, o’rik, shaftoli-hamma mevalar gulladi. Gapning ajratilgan 2-darajali bo’laklari 
haqida gapirganda ham punktuasiyaga murojaat qilinadi. 
M.: Tevarak-atrofdagi olamni-tabiat va jamiyatni ko’p fanlar o’rgatadi. O’quvchi har bir gapni, 
ayniqsa, gapning ajratilgan bo’laklarini tegishli ohang bilan ayta olish, undagi tinish belgilarini 
to’g’ri izohlay bilishi kerak. 
Qo’shma gaplar haqida o’quvchilarda tushuncha hosil qilishda uning mazmuniga, ohangiga 
e’tibor qilish bilan birga tinish belgilariga ham ahamiyat berish zarurligi uqtiriladi. Bog’langan 
qo’shma gaplardagi tinish belgilar, ayniqsa, yuklamalar vositasida bog’lanishiga alohida 
to’xtalinadi. 
M.: Tuman tarqaldi-yu, quyosh nur sochdi.
Adabiyotlar:
1. Nurmonov A., Mahmudov A., Solixo’jayeva S. O’zbek tilining mazmuniy sintaksisi. T., 
“Fan”,1992 yil. 
2. Omilxonova M. Ona tili sintaksisini o’rganish. Toshkent, “O’qituvchi” nashriyoti, 1992 
yil.

---

45