Нашрга тайёрлаган

Психотроп моддалар

Марказий асаб системасида таъсир кўрсатадиган ва мия фаоли- ятини ўзгартириб, зеҳн, руҳий вазият, идрок ва хулқ-авторда ўткинчи ўзгаришларга сабаб бўладиган кимёвий моддалар - психотроп ёки пси- хоактив моддалар деб аталади.
Бу моддалар бадан парваришида, парфюмерияда, кайфиятни кўтариш, тушунчани ўзгартириш, урф-одат (ритуал)ларга, руҳ ва зеҳнга таъсир этишда ёки даволаш мақсадида қўлланилади. Таркибида нима борли- гини билмасдан қўлланилаган детержанлар, парфюм, дезодорант, тиш пастаси, шампун, егуликдаги қўшимча моддалар ва тиббий дорилар жамиятда ахлоқнинг бузилишига, кишиликнинг йўқотилишига, жинси- ятнинг ўзгаришига ва қисирликка йўл очмоқда. Психотроп моддалар уларни қабул қиладиганлар тушунчаси ва руҳий ҳолатларида юксак завқ-шавқ пайдо қилади. Шу сабаб, уларни қабул қилишда қатор тах- ликалар бўлишига қарамасдан, қўлланилмоқдадир. Баъзи моддаларни сурункали қабул қилиш натижасида, инсонда унга жисмонан боғланиб қолиш ҳолатлари юзага чиқиши мумкин. Бундай боғлиликлардан қутилиш учун эса психотрапия, ёрдам берувчи гуруҳлар ва ҳатто бошқа психотроп моддаларга эҳтиёж каби, қатор реабилитацион тадбирлар олиш лозим бўлади.
Бу моддаларни ортиқча қўлланиш, уларга боғланиб қолиш, бундай қўлланишнинг ахлоқий хусусиятларга тақалиши бошқа бир мунозара мавзусидир. Дунёнинг талайгина мамлакатларида ҳукуматлар бундай моддаларни ишлаб чиқариш ва улардан фойдаланиш кўрсаткичларини пастга туширишга ҳаракат қилишмоқда.
Псикотроп моддаларнинг аксарияти невротрансмиттерларни систе- матик равишда узгартириб турадиган, галюцинациягенлар амфета- минлар ва уларнинг мукобилларидан иборатдир. Бу моддалар сунъий қўрқувлар, гипноз, ғалати туш кўриш, оғриққа чидамни орттириш ёки камайтириш, хотирани йўқотиш, саросима, психоз, хаёл куриш ва теги- нишга қарши хассослик каби ҳолларни майдонга келтиради.
Буларни тушуниш учун битта ўрнак: антидепрасантлар қўлланган ёш қизларда тегинишга қарши ҳассослик пайдо бўлади. Улар эрга чиқишганида вагинизм касаллигига дучор бўлишади. Ва улар эрлари-
Ойдин Солиҳ «Ҳақиқий Тиббиёт» 383
ни ёнига якинлаштирмайдилар, тегинишига йўл қўймайдилар. Сўнгра уларни психиатр амфитаминсимон моддалар билан даволай бошлайди- лар. Бу кўр ҳалқа ҳеч тамом бўлмайди.
Баъзи бузуқ мафкурали тариқатлар бу моддалар воситасида жинсий- лик ва либидони қўлланарак, «кўпроқ лаззат олиш» механизмини қўлга киритмоқдалар.