Narzulla Jo„rayev O„zbekiston tarixi

«Iqtisodiy qiyinchiliklarga qaramay, bundan keyin 
ham harbiy salohiyatni ta‟minlash uchun – zarur mablag„ ajratishni davom 
ettiraveradi»
. 
O„zbekiston Qurolli Kuchlari qat‟iy, bosqichma-bosqich reja asosida, tasdiqlangan 
dasturga muvofiq shakllana bordi. U mamlakatimiz davlat suverenitetini va hududiy 
yaxlitligini mustahkam himoya qilinishini ta‟minlaydigan darajada kuch-qudratga 
ega. 
O„zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari o„z faoliyatini: 
– qonun ustunligi; 
– markazlashgan boshqaruv va yakkaboshchilik; 
– doimiy jangovar va safarbar holatdagi tayyorgarlik; 
– fuqarolarning umumiy harbiy majburiyati; 
– kollektiv xavfsizlik tizimini barpo qilish; 
– harbiy intizomga rioya qilish; 
– partiyasizlik; 
– harbiy xizmatchilar va ularning oila a‟zolarini ijtimoiy va huquqiy himoya 
qilishni ta‟minlash asosida tashkil qiladi va amalga oshiradi. 
Umuman O„zbekiston Respublikasining Qurolli Kuchlari – bu harbiy tuzilmalar, 
harbiy o„quv yurtlari va boshqa harbiy qismlardan iborat, davlat tomonidan tashkil 
qilingan va ta‟minlangan bo„lib, ular urush va harbiy mojarolarning oldini olish, 
O„zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini, hududiy yaxlitligini, aholining 
tinch hayot kechirishini va xavfsizligini ta‟minlashga qaratilgandir. 
O„zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari davlatni himoya qilishda butun 
mudofaa tizimining asosini tashkil etuvchi yadro hisoblanib, o„z tarkibiga 
quyidagilarni oladi: 
– Quruqlikdagi qo„shinlar;
– harbiy-havo va havo hujumidan mudofaa qo„shinlari;
– Maxsus qo„shinlari;
– Milliy gvardiya brigadasi;
– chegara va ichki qo„shinlar;
– Milliy xavfsizlik xizmati;

---

280 
– Favqulodda vaziyatlar vazirligi va boshqa vazirliklarga, idoralarga qarashli 
harbiy qismlardan iborat. 
Quruqlikdagi qo„shinlar Qurolli Kuchlarining eng ko„p sonli turi bo„lib, boshqa 
qo„shin turlarining birgalikdagi harakati bilan tajovuzni qaytarish, zarur bo„lganda esa 
dushmanni tor-mor qilishga mo„ljallangan. 
Harbiy havo va havo hujumidan mudofaa qo„shinlari Qurolli Kuchlarining 
manyovrli turlaridan biri. Ular quruqlikdagi jang maydonida bo„layotgan yirik 
operatsiyalarning borishi va yakuniga ta‟sir qilish, mamlakat havo chegaralarini 
qo„riqlash, quruqlikdagi va havodagi dushmanga zarba berish imkoniyatiga ega. 
Undan tashqari O„zbekiston Respublikasining hududini, uning havo chegaralarini, eng 
muhim davlat va sanoat obyektlarini hamda qo„shin guruhlarini havo hujumidan 
ishonchli mudofaa qilish vazifasi yuklatilgan. 
Milliy gvardiya O„zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlarining tarkibiy qismidir. 
Bu gvardiya O„zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1992-yil 23-
yanvardagi qaroriga binoan, respublika Qurolli Kuchlari qismlari negizida tuzildi. 
Milliy gvardiyaning asosiy vazifasi O„zbekiston Respublikasining davlat suvereniteti 
va hududiy yaxlitligi hamda fuqarolarning Konstitutsiyaviy huquq va erkinliklarini 
muhofaza etishdir. Gvardiya tarkibi fuqarolarni majburiy harbiy xizmatga chaqirish 
va armiya xizmatiga o„z ixtiyori bilan borishni birgalikda muvofiqlashtirish asosida 
to„planadi. Gvardiya zimmasiga bir qancha o„ziga xos vazifalar, jumladan, davlat 
tantana marosimlarida ishtirok etish yuklatilgan. Shu maqsadda gvardiya tarkibida 
faxriy qorovul rotasi tuzilgan. Shuningdek, gvardiya zimmasiga alohida muhim davlat 
obyektlarini qo„riqlash vazifalari ham yuklatilgan. 
Maxsus qo„shinlar esa jangovar harakatlarni operativ ta‟minlash masalalarini hal 
etish uchun mo„ljallangan.
1999-yilgacha chegara qo„shinlari Milliy Xavfsizlik xizmati tarkibida bo„lishgan. 
1999-yil 13-yanvar O„zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoniga binoan 
O„zbekiston Respublikasi Davlat chegaralarini himoya qiluvchi qo„mita tashkil etildi. 
Ushbu Farmon asosida O„zbekiston Respublikasi Davlat chegaralarini himoya 
qiluvchi Qo„mita davlat boshqaruvining markaziy organi hisoblanib, chegaraga doir 
siyosatni amalga oshirishni Davlat chegaralarini himoya qilish va qo„riqlashni tashkil 
etishni ta‟minlash belgilab berildi. 
Ichki qo„shinlar Ichki Ishlar vazirligi tarkibida tashkil qilingan. Ularning asosiy 
vazifalari militsiya organlari bilan birgalikda shaharlarda, aholi yashaydigan joylarda, 
toifalangan xalq xo„jaligi korxonalarida va boshqa jamoat joylarida jamoat tartibini 
saqlash, fuqarolarning huquqiy va qonuniy manfaatlarini himoya qilish, tashkilotlar, 
idoralar, muassasalarni jinoyatchilikdan va boshqa jamiyatga qarshi harakatlardan 
muhofaza qilishga qaratilgan. 
Milliy xavfsizlik xizmati, Favqulodda vaziyatlar vazirligi va boshqa vazirliklar 
hamda tashkilotlar harbiy tuzilmalarining asosiy vazifasi milliy xavfsizlikni 
ta‟minlashning o„ziga xos vazifalarini bajarish, tabiiy va texnogen tusdagi favqulodda 

---

281 
vaziyatlarning oldini olish, ularning oqibatlarini tugatish va inson hayotini 
ta‟minlovchi xalq xo„jaligi korxonalarini qo„riqlash hisoblanadi. 
Qurolli Kuchlarni joylashtirish (dislokatsiya) O„zbekiston Respublikasi hududlari, 
chegaralari va havo bo„shliqlarining mustahkam mudofaasi umumiy strategik maqsad 
asosida ta‟minlashdan kelib chiqib belgilanadi va harbiy doktrina talablariga muvofiq 
strategik va operativ reja asosida, shuningdek, qo„shinlarni jang oldidan safarbar 
qilish rejalari bo„yicha amalga oshiriladi. 
Armiya mamlakat budjetidan ajratiladigan mablag„ hisobiga ta‟minlanadi. Har yili 
mudofaaga ajratiladigan mablag„ miqdori Oliy Majlis tomonidan tasdiqlanadi. 
Qurollar, harbiy texnika, butlovchi qismlar va boshqa ashyolarni ishlab chiqarish, 
yetkazib berish va ta‟mirlash, mudofaani zarur oziq-ovqatlar bilan ta‟minlash, 
shuningdek, mudofaa manfaatlariga xizmat qiluvchi ilmiy-tadqiqot, tajriba-
konstruktorlik va qurilish ishlarini amalga oshirish, rivojlantirish va saqlash to„liq 
hajmda davlat buyurtmasiga kiritiladi. 
Qurolli Kuchlarga Oliy boshqaruvni Prezident amalga oshiradi. O„zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasining 93-moddasiga muvofiq Prezident mamlakat Qurolli 
Kuchlarining Oliy Bosh Qo„mondoni hisoblanadi. «Mudofaa to„g„risida»gi Qonunga 
muvofiq, Prezident mamlakat mudofaa qobiliyatini ta‟minlash, qurolli tajovuz bo„lgan 
hollarda davlat suvereniteti, hududiy yaxlitligi va Mustaqilligini himoya qilish 
yuzasidan zarur chora-tadbirlar qabul qiladi, mudofaa vazirini tayinlaydi. Qurolli 
Kuchlarning qurilish, ularni strategik qo„llash rejasi, shuningdek, safarbarlik rejasini 
tasdiqlaydi. Qurolli Kuchlarga jangovar harakatlarni olib borish to„g„risida qaror 
qabul qiladi va buyruq beradi. 
Qonunchilikda Oliy Majlis, Vazirlar Mahkamasi, Mudofaa vazirligi, boshqa 
vazirlik va idoralar, davlat hokimiyati mahalliy organlari va boshqarmalarning 
mudofaa sohasidagi vakolatlari, shuningdek, korxona, muassasa, tashkilot va 
fuqarolar majburiyatlari aniq belgilab berilgan. Masalan, mudofaa harbiy qurilish, 
harbiy xizmatchilar va ular oila a‟zolarini ijtimoiy-huquqiy himoyalash masalalari 
bo„yicha qonun aktlarini amalga oshirishda parlament nazoratini o„rnatish Oliy Majlis 
zimmasiga yuklatilgan. 
Vazirlar Mahkamasi vakolatlariga mudofaani ta‟minlash bo„yicha o„ziga 
bo„ysunadigan barcha tuzilmalar faoliyatiga rahbarlik qilish, Qurolli Kuchlarni 
qurollar, harbiy texnika va boshqa moddiy vositalar bilan ta‟minlash, mudofaa va 
Qurolli Kuchlar ehtiyoji uchun moddiy texnika resurslari, oziq-ovqat, kiyim-kechak 
va boshqa buyumlarning hajmini, harbiy va muqobil xizmatga chaqirilishi lozim 
bo„lgan respublika fuqarolarining soni hamda ularning harbiy va muqobil xizmatni 
o„tash tartibini belgilash, harbiy majburiyatli va harbiy xizmatga chaqirish hamda 
haqiqiy muddatli xizmatdagi harbiy xizmatchilarni zaxiraga chiqarish, harbiy 
majburiyatlilarni yig„ilishga chaqirish, safarbarlik va harbiy xizmatdan bo„shatish 
to„g„risida qarorlar qabul qilish kabilar kiradi. 
Mudofaa vazirligi Qurolli Kuchlarni davlat boshqaruvining markaziy organi 
hisoblanadi. Vazirlik Qurolli Kuchlarining ahvoli va kelgusidagi taraqqiyotiga, 

---

282 
jangovar tayyorgarlik va intizomga to„liq javobgar. U mudofaa sohasi va harbiy 
qurilishda ishlab chiqilgan davlat siyosatining Qurolli Kuchlarda amalga oshirilishini 
ta‟minlaydi. Mudofaa rejalari va konsepsiyasi loyihasi, Qurolli Kuchlarning qurilishi 
va taraqqiyoti, qurollar va harbiy texnika taraqqiyotining davlat dasturlari, mudofaa 
ehtiyojlari uchun ajratiladigan mablag„lar bo„yicha takliflarni ishlab chiqadi va 
Vazirlar Mahkamasi muhokamasiga taqdim etadi. Mudofaa va harbiy qurilish 
sohalarida ilmiy tadqiqotlar tashkil qiladi va o„tkazadi, harbiy texnika va boshqa 
ashyolar yaratish, ishlab chiqarish va ta‟mirlash uchun davlat buyurtmalarining 
bajarilishini nazorat qiladi. 
Hozirgi vaqtda mamlakatimiz Qurolli Kuchlari harbiy islohotning ikkinchi 
bosqichini amalga oshirish ishlarini olib bormoqda. Harbiy islohotning birinchi 
bosqichida (1992–1996-yillarda) qism va bo„linmalar, harbiy o„quv yurtlari va 
muassasalarini isloh qilishning tartibi aniqlangan. Tegishli safarbar etuvchi rejalar, 
kerakli qonunlar ishlab chiqilgan va tasdiqlangan. Shuningdek, kadrlarni o„qitish va 
tarbiyalashning tugal tizimi yaratilgan. 
Harbiy islohotning ikkinchi bosqichida esa Qurolli Kuchlarni isloh qilishni 
nihoyasiga yetkazish, yangi tashkiliy tizimga to„la o„tish, qo„shin turlari va xillari 
boshqaruvining yuksak darajasiga erishish, jangovar tayyorgarlikda va harbiy kadrlar 
kasb mahoratlarini oshirishda yanada yuqori sifatli natijalarni qo„lga kiritish 
yo„llarida faol ish olib borilmoqda. 
Masalan, harbiy kasbni tanlovchi yoshlar uchun Toshkent, Samarqand, Farg„ona 
va Urganch shaharlarida harbiy mutaxassisliklarga yo„naltiruvchi litseylar faoliyat 
ko„rsatmoqda, Harbiy lisey tinglovchilari ikki yil mobaynida harbiy ko„nikma to„plab, 
o„zlari tanlagan qo„shin turlari bo„yicha Oliy harbiy bilim yurtlariga yo„l oladilar. 
Toshkent umumqo„shin komandirlari, Samarqand avtomobilchi komandir – 
muhandislar, Chirchiq tankchi komandir – muhandislar, Jizzax aviatsiya oliy harbiy 
bilim yurtlari, Toshkent aloqa-elektrotexnika institutining maxsus fakulteti Qurolli 
Kuchlarimiz saflariga turli mutaxassisliklar bo„yicha yuqori malakali ofitser kadrlar 
tayyorlab beradigan Oliy harbiy ilm o„chog„iga aylangan. 
Qurolli Kuchlarimizga oliy qo„mondonlik tarkibini tayyorlayotgan harbiy 
Akademiyaning ochilishi O„zbekiston va Markaziy Osiyo mintaqasi uchun muhim 
voqeagina bo„lib qolmay, u xalqaro ahamiyatga molikdir. Mamlakat Prezidenti, 
Qurolli Kuchlari Oliy Bosh qo„mondoni Islom Abdug„aniyevich Karimov 
Akademiyaning ochilishiga bag„ishlangan tantanada nutq so„zlar ekan, jumladan 
shunday dedi: