Наргис Қосимова

Назорат учун саволлар: 
1. 
Интернетнинг ишлаш тамойиллари қайсилар? 
2. 
Интернет ишлаши учун қайси дастурлардан фойдаланилади? 
3. 
Web 
browserларнинг 
турлари ва уларнинг аҳамиятини 
тушунтириб беринг. 
1.5. ИНТЕРНЕТДА ҚИДИРУВ ТИЗИМЛАРИ 
РЕЖА: 

---

35 
1.
 
Қидирув тизимлари тушунчаси ва функциялари 
2.
 
Қидирув тизимларининг асосий тамойиллари 
3.
 
Яратилиш тарихи ва тараққиёт босқичлари 
4.
 
Қидирув тизимларининг таркиби ва ишлашининг асосий 
хусусиятлари 
5.
 
Ўзбекистон миллий қидирув тизими
 
Тавсия этиладиган адабиётлар
: 
1.
 
ТОП-10 поисковых систем мира. https://9186748.ru/top-10-
poiskovyh-sistem-mira-na-20 
2.
 
Обзор лучших поисковых систем мира: цели, технологии, 
отличия. https://sitechecker.pro/ru/search-engines 
3.
 
Как 
работает 
поисковая 
система? 
https://seo-
akademiya.com/baza-znanij/osnovyi-seo/princzip-rabotyi-poiskovoj-sistemyi 
 
Калит сўзлар:
“Google”, “Yahoo”, “MSN”, “Yandex”, “Rambler”, 
“Аport”, қидирув тизимлари, имконият, эҳтиёж, журналист.
 
Қидирув тизими
– интернетда қидирувни амалга ошириш ва ахборот 
манбаларига ҳаволалар рўйхати (талаб қилинган ҳолда) тартибида матн сўзи 
(қидирув сўрови) сифатида кўрсатилган фойдаланувчи сўровига жавоб 
берадиган дастурий ва аппарат мажмуи. 
!
Қидирув тизими
 (ингл. search engine) —ахборотни қидириб топишга 
мўлжалланган компьютер тизими. Асосий қидирув тизимлари глобал 
тармоқда матн, сурат, видео ва графикадан иборат маълумотларни 
қидириб топишга мўлжалланган. Аммо FTP-серверларда, интернет 
дўконлардаги товарларни, Usenet гуруҳидаги маълумотларни қидириб 
топадиган тизимлар ҳам мавжуд
.
 
2018 йил ҳолатига кўра жаҳонда энг машҳур қидирув тизими 
Googleдир. Фойдаланувчиларга хизмат кўрсатувчи қидирув тизимларини 
бугунги кунда тўртта типга ажратиш мумкин: қидирув роботлардан 
фойдаланувчи тизимлар, инсон томонидан бошқариладиган тизимлар, гибрид 
тизимлар ва мета-тизимлар. Қидирув тизим архитектурасига қуйидагилар 
киради:

интернет сайтларидан ахборотни йиғувчи робот;

---

36 

йиғилган ахборот бўйича қидирувни ташкил этадиган 
индексатор; 

қидирув элементи — фойдаланувчи ишлаши учун график 
интерфейс. 
Қидирув тизимлари ахборотни қуйидаги параметрлар бўйича қидира 
бошлашади: 

Маълумотларни унинг тили бўйича қидирув; 

Маълумотларни унинг тури (матн, расм, мусиқа, видео) бўйича 
қидирув; 

Маълумотларни унинг жойлашган минтақаси бўйича қидирув; 

Маълумотларни унинг жойлаштирилган санаси бўйича қидирув; 

Маълумотларни унинг жойлашган интернет зонаси бўйича 
қидирув; 

Маълумотларни хавфсиз қидирув. 
Google 1998 йилда калит сўзларни сотиш ғояси билан чиқди. Ўша 
пайти у кичик компания бўлиб, goto.com. манзили бўйича қидирувни амалга 
оширар эди. Шундан сўнг қидирув тизимлари қидирув “топ”идаги биринчи 
ўринларни сотишни йўлга қўйишди.
Google қидирув тизими PageRank алгоритм тизими орқали юқори 
натижаларга эришди.
Энг йирик халқаро қидириш механизмлари: “Google”, “Yahoo”, “MSN” 
бўлиб, рус тилида булар “Yandex”, “Rambler”, “Аport”дир. Yandex қидирув 
тизимининг мисолидан фойдаланиб, қидирув сўровининг концепциясини 
батафсил кўриб чиқайлик. Қидирув сўрови фойдаланувчилар томонидан 
қисқача ва имкон қадар оддий тарзда топишни истаган нарсага мувофиқ 
тузилиши керак. Демак, Yandexда автомобилни қандай танлаш ҳақида 
маълумот топишни истаймиз. Буни амалга ошириш учун Yandexнинг асосий 
саҳифасини очиб, “қандай қилиб машина танлаш керак” қидирув сўровининг 
матнини киритамиз. Бундан ташқари, бизнинг вазифамиз сўровимиз орқали 
тақдим этиладиган интернет манбаларига уланишни очишдир. Ҳар қандай 
қидирув тизимининг асосий вазифаси қидирилаётган маълумотни тўлиқ 
етказиб беришдир. Қидирув тизими маълумотни қидириш пайтида 
фойдаланувчи ўйлайдиганидек, “ўйлаши” лозим. Чунки фойдаланувчи 
қидирув тизимига сўров киритганида имкон қадар тез ва осонлик билан 
керакли маълумотни топишни истайди. Натижа олиш учун у тизимнинг 
ишлашини бир неча асосий параметрлар бўйича баҳолайди. У излаган 
нарсани топдими? Агарда маълумот топилмаса сўровни неча марта 
қайтариши керак? Қидирув тизими қанчалик тез амалга ошди? Қидирув 

---

37 
натижалари қанчалик қулай? Исталган натижа биринчи ёки юзинчи эди? 
Қанчалик фойдали маълумотлар билан бирга кераксиз маълумотлар ҳам 
топилди? ва ҳоказо. Барча саволларни жавоблар билан қондириш учун 
қидирув тизими яратувчилари доимий равишда ўзларининг қидириш 
такомиллаштириб боришади.