Namangan pedagogika kolleji

14-Mavzu:Ilk yoshda bola shaxsining shakllanishi
Reja

1. 
   Ilk yoshda mustaqil harakatlar va mulohotga kirishish xususiyatlari, bir yosh krizisi
   
2. 
   Ehtiyojlarning qondirilishi asosida turli hissiy holatlarning yuzaga kelishi 3 yoshli inqiroz
   
3. 
   “Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishiga qo’yiladigan “Davlat talablari”2-3 yoshli bolalarning ijtimoiy-hissiy rivojlanishi
   

Tayanch atamalar: Ilk yoshda mustaqil harakatlar va muloqotga kirishish xususiyatlari. Go’daklik davridan ilk bolalik davriga o’tish. Bir yoshli inqiroz. Ehtiyojlarni qondirilishi asosida turli hissiy holatlarning yuzaga kelishi. Bolaning boshqalarga bog’liqligi va mustaqilligi. Ilk yoshdagi bola shaxsini shakllanishining sharoitlari.
Uch yoshli inqiroz. Bolaning xulq-atvori va kattalar bilan muloqotida yuzaga keladigan o’zgarishlar. «Men o’zim» konsepsiyasining vujudga kelishi. Bolalarda vujudga keladigan illatlar – qaysarlik, o’jarlik, injiqlik sabablari. 3 yoshli bolalarning psixik rivojlanishidagi asosiy o’zgarishlar. “Maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo’yiladigan Davlat talablari” 2-3 yoshli bolalarning ijtimoiy-hissiy rivojlanishi.
Ilk yoshda mustaqil harakatlar va muloqotga kirishishxususiyatlari.Inson ontogenezida uning 1 yoshdan 3 yoshgachabo‘lgan o‘sish davri alohida ahamiyat kasb etadi. Chunkibu davrda insonga xos eng muhim sifatlar, xarakter xislati,atrof-muhitga, o‘zgalarga munosabat, xulq-atvor, tafakkurva ong kabi psixik aks ettirishning turli ko‘rinishlari shakllanadi.Bularning barchasi qarama-qarshiliklar kurashi ostidatarkib topadi.Bolaning yurishga urinishi, turli narsalar bilan ovunishi vashug‘ullana olish imkoniyatlari kengayishi, uning kattalarga bevositatobeligi, ularga bog‘liqligi nisbatan kamayadi. Asosiysi,uning mustaqil harakat qilishi uchun zarur shart-sharoitlaryaratiladi.R.Y. Abramovich-Lextmanning tadqiqotlarida ifodalanishicha,bir yoshli va bir yosh-u ikki oylik bolada turli narsalarbilan harakatqilishning oddiy turi jadal rivojlanadi. Boshqachaaytganda, unda jismlar bilan muayyan harakatni amalgaoshirishning nisbatan barqaror usullari shakllana boradi. Shunday harakatlar tobora ortadi va murakkablashadi, ularningmohiyati borgan sari chuqurlashadi.D.B. Elkonin fikricha, bolalarda keng ko‘lamli va ko‘p miqdordagipredmetlarni tanish, idrok qilish, ularning xususiyatlarinio‘zlashtirish ehtiyojining ortishi katta yoshdagi odamlarbilan muloqotga kirishish mayli, tuyg‘usi va istagini kuchaytiradi.Shunday bo‘lsada, bu muammo bola shaxsiy o‘yin faoliyatinitashkil qilishda hali kattalarning yordami va rag‘batigamuhtojliginiko‘rsatadi.
T.E. Konnikova ma’lumotlariga binoan, bir yoshli boladako‘pincha bezovtalanish, xatti-harakatdagi «portlash»,qahri qattiqlik yuzaga keladi. Uning fikricha, bola psixikasidapaydo bo‘layotgan xulq natijasi tirishqoqlikning o‘ziga xosko‘rinishidan iborat bo‘lib, u o‘zi yoqtirgan narsani tezroqqo‘liga olish xohishi bilanuzviy bog‘liqdir.Odatda, affektiv holatga berilish yoki affektiv ta’sirlanishbolada kattalar bilan muloqot chog‘ida psixik jihatdan qoniqmasliknihosil qiladi. Psixologikma’lumotlarga ko‘ra, 1 yoshliinqiroz vaqtida «portlash», «lov etish» xususiyatiga ega bo‘lganaffekt quyidagi sabablar bilan vujudga keladi:1) kattalar bolaning xohish-istaklarini tushunmasligi, imoishorasiva yuz-chehra harakatlariga, pantomimikasiga (yuzbilan tana harakatlari qo‘shilishi) e’tiborsizligi;2) bolaning ixtiyorsiz xatti-harakatiga batamom qarshilikko‘rsatish, uning talabini bajarmasligi, qoniqtirmasligi;3) bolaning o‘zgarishlarga oid bilimlardan bexabarligi, buo‘zgarishlarni oldindan seza olmasligi va boshqalar.Jazavaga tushishning xususiyati va darajasi bolaning Yashashsharoiti hamda unga kattalarning munosabatida o‘z ifodasinitopadi va mahalliy mezonlar yordami bilan aniqlanadi.N.A. Menchinskaya o‘z kundaliklarida bir yarim yoshlio‘g‘lining o‘jarligini shunday ta’riflaydi: «Mumkin emas!» degantaqiqlashga javoban Sasha o‘jarlik qilar, sho‘xligini yanazo‘r berib davom ettirishga urinar edi; uning o‘jarona xohishiniboshqa obyektga tortish bilangina bartaraf qilsa bo‘lar edi:ko‘pincha taqiqlashga qarshi yig‘lab injiqlik qilar, hatto o‘zinipolga otar, qo‘l va oyoqlarinitapillatar, ammo bunday «jazava»uning xulqida juda kam sodir bo‘lib, uni bunday sho‘xliklaridantez va oson chalg‘itish mumkin edi...».
Psixologlardan L.S. Vigotskiy, P.P. Blonskiy va ularning shogirdlariolib borgan ishlardan ko‘rinadiki, bolada paydo bo‘lgandastlabki so‘z va ibora go‘daklik davridan ilk bolalik davrigao‘tishning eng muhim sharti hisoblanadi. Harakat bilanso‘zning bog‘lanishi bolaning mustaqilligi va mustaqil faoliyatni amalga oshirishi uchun zarur sharoit yaratadi. Nutq orqalimuloqot ehtiyojining paydo bo‘lishi bolaningpsixik jihatdano‘sishida muhim turtki vazifasini bajaradi va uni mustaqilliksari yetaklaydi.
Bu davrda bolada «Men o‘zim» konsepsiyasining vujudgakelishi shaxsiy fazilatlar shakllanishiga olib keladi va xuddishu paytlarda bola shaxs sifatida tarkib topa boshlaydi. Boladashaxsiy harakatlar paydo bo‘lishi o‘sishning yangi davriboshlanganini bildiradi. Bu davrda bola o‘z ismini juda yaxshio‘zlashtirib oladi va qattiq himoya qiladi. Uni boshqa ism bilanchaqirishlariga norozilik bildiradi.