X
BOB. PSIXIK RIVOJLANISHNI T U SH U N ISH N IN G
MADANIY-TARIXIY KONSEPSIYASI. L.S.VIGOTSKIY VA
UN IN G MAKTABI
Reja:
1. Oliy psixik funksiyalarning yuzaga kelishi va rivojlanishi.
2. Inson psixik rivojlanishining o‘ziga xos muammolari.
3. Inson psixik rivojlanishini o‘rganish metodlari muammosi.
4. Ta’lim va rivojlanish muammolari.
5. L.S.Vigotskiyning psixik taraqqiyotni madaniy-tarixiy n a
zariyasi.
6
. Psixik rivojlanish taraqqiyotini o‘rganishda ikkita paradig-
malar.
Mavzu o‘quv maqsadi:
T a ’lim iy :
bo'lajak psixologlarga oliy psixik funksiyalarni yu
zaga kelishi va rivojlanishi, ta’lim
va rivojlanish muammolari,
L.S.Vigotskiyning psixik taraqqiyotni madaniy-tarixiy nazariya
si haqida m a’lumotlar berish.
T a rb iy a v iy :
bo‘lajak psixologlar tomonidan L.S.Vigotskiyning
psixik taraqqiyotni madaniy-tarixiy nazariyasi haqida bilim,
malaka va ko‘nikmalari asosida dunyoqarashini kengaytirish.
R iv o jla n tir u v c h i:
mavzuning ta’limiy va tarbiyaviy o‘quv
maqsadlari asosida talaba shaxsini rivojlantirish.
Tayanch tushunchalar:
Oliy psixik funksiyalar,
involyutsiya,
madaniy-tarixiy nazariyasi, rivojlanishning eng yaqin zonasi, ak
tual zona.
10.1. Oliy psixik funksiyalarning yuzaga kelishi va rivojlanishi
Yosh davrlari psixologiyasining asosini L.S.Vigotskiy (1896—
1934) tom onidan shakllantirilgan asosiy tushunchalarning qat‘iy
g'oyalari va tizim lari tashkil qiladi.
1920—1930-yillarda L.S.Vigotskiy tomonidan psixik rivojla
nishning madaniy-tarixiy nazariyasining asosi ishlab chiqilgan.
Garchi L.S.Vigotskiy tugallangan nazariyani yaratishga ulgurma-
gan bo‘lsa-da, lekin olim ijodida bolalikdagi
psixik rivojlanish
172
h a q id a u m u m iy tu s h u n c h a yo ritilg an edi. K ey in ch a lik , A .N .L e -
ontev, A .R .L u r iy a , A .V .Zaparojets, D .B .E lk o n in , L.I.Bojovich,
М . I.L isin a va L.S.Vigotskiy m a k ta b in in g b o s h q a vakillari ishla ri-
da
rivojlantirib, o y d in la s h tirilg a n va an iq la n g a n . L.S.Vigotskiy-
n in g qu yid ag i is h la rid a m a d a n iy - ta rix iy y o n d a s h u v n in g asosiy
m a z m u n i yoritilgan. « B o la n in g m a d a n iy rivojlanish m u a m m o -
lari» (1928), «Psixologiyadagi in s tr u m e n ta l m eto d » (1930), «Bola
riv ojlanish id a vosita va belgilar» (1930), «Oliy
psixik fu n k siy alar-
n in g rivojlanish tarixi» (1930—1931) o li m n in g ju d a m a s h h u r ki-
tobi «Tafakku r va nutq» (1933—1934) va q a to r boshqalar. L.S.Vi
gotskiy X X a s r n in g b irin c h i o 'n yilligida fan sifatida psixologiyani
in qiroz ga y u z tu tis h s ab ab la rin i ta h lil qilib psixik
riv o jla n ish n in g
b a rc h a z a m o n a v iy t a ’lim o tla rid a u n g a n is b atan y o n d ash u v q o ‘lla-
n ilg an lig in i an iq la d i, u la rn i biologizator, biologik to'siq
yoki n a-
tu ra lis tik tabiiylik d eb a tag an . Biologik t o ‘siq ta lq in i b o la n in g
rivojlanish va h a y v o n n in g psixik riv o jlanishini bir qa to rg a q o ‘yib,
ten g la sh tira d i.