Bob. Psixik rivojlanishni t u sh u n ish n in g madaniy-tarixiy konsepsiyasi. L. S. Vigotskiy va un in g maktabi

10.3. Inson psixik rivojlanishini o'rganish metodlari muammosi
Inson xulq-atvorining shakllari oliy psixik funksiyalar va psixi- 
kaning madaniy-tarixiy rivojlanishini o'ziga xos xususiyatlari­
ni o'rganish vazifasi tadqiqotning muvofiq m etodini talab qila- 
di. L.S.Vigotskiy tomonidan tadqiqotning yangi metodini ishlab 
chiqishi stimul reaksiya nazariy va eksperimental chizmasida aks 
ettirilgan ham da klassik bixeviorizmning ilmiy yondashuvlariga 
asoslangan, shakllangan eksperimentning umumiy metodiga qa- 
ram a-qarshi qo'llash yo'li orqali amalga oshirilgan. L.S.Vigotskiy
179

---

psixik hodisalarni tadqiq qilishning yangi eksperimental-genetik 
m etodini ishlab chiqqan. Shakllantiruvchi eksperiment metodi- 
ning g‘oyasi xulq-atvorning m a’lum bir shakllari genezisini (ge­
nesis — kelib chiqish payti va taraqqiyot jarayoni) yangidan yara- 
tishdan iborat, xususan, bir shakldan boshqasiga o lish bosqichini 
oddiy qayd qilish emas, balki bu yangi shaklga o‘tish jarayonini 
o‘zini o lganish muhim. L.S.Vigotskiyning eksperimental gene­
tik metodi psixologiyadagi tarixiylik tamoyilini amalga oshira- 
di. Tarixiy o‘rganish psixik hodisalarni tadqiq qilishga rivojlanish 
kategoriyalarini, tushunchalarini tatbiq qilishni anglatadi.
N im anidir tarixiy o‘rganish harakatda o‘rganish demakdir. 
Bu dialektik metodning asosiy talabi hamdir. L.S.Vigotskiy o‘zi- 
ning nutq tushunchalari rivojlanishning eksperimental tadqiqoti- 
da tilning asosiy birligi sifatida so‘z tarixining empirik bosqichini 
aniqlash emas, balki so‘zlar ortida turuvchi o‘sha aloqa tizimi- 
ning funksional rolini qayd qilish vazifasini qo‘ygan. L.S.Vigot­
skiy tajribalari so‘zlar ahamiyati ortishini isbotladi va kundalik 
va ilmiy tushunchalar shakllanish jarayonining o‘zini kuzatish 
im konini berdi. Mukammallashgan shakllantiruvchi eksperiment 
tadqiqotning genetik modellashtiruvchi metodi nom ini olgan.