Namangan muxandislik texnologiya instituti

3. Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ularning turlari


Bugungi iqtisodiyotni modernizatsiya qilish sharoitida res’ublikamizdagi amaldagi huquqiy me`yorlarga muvofiq xo’jalik yurituvchi sub`ektlarning moliyaviy natijalarini shakllanishi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan hamda 1999 yil 5-fevralda tasdiqlangan “Mahsulot (ish, xizmat)lar ishlab chiqarish xarajatlarining tarkibi va moliyaviy natijalarning shakllanish tartibi to’g’risida”gi Nizomga asosan belgilanadi. Mazkur Nizomga muvofiq moliyaviy natijalarning shakllanish qatorlariga quyidagilar kiritiladi:

1. 
   Mahsulot (ish, xizmat)lar sotishdan olingan yal’i moliyaviy natija;
   
2. 
   Asosiy faoliyatning yal’i moliyaviy natijasi;
   
3. 
   Moliyaviy faoliyatdan ko’rilgan natija;
   
4. 
   Umumxo’jalik faoliyatidan olingan yal’i moliyaviy natija;
   
5. 
   Favqulodda kutilmagan holatlardan natija;
   
6. 
   Soliq to’langungacha bo’lgan yal’i moliyaviy natija;
   
7. 
   Yilning sof foydasi (zarari).
   

Moliyaviy natijalarning bu tarkib turkumlanishini xalqaro hisob andozalariga nisbatan berilgan deyish mumkin. Bunda asosiy faoliyat moliyaviy natijalar qatoriga korxonaning mahsulot sotishdan oladigan natijasi, asosiy vositalarni sotishdan oladigan natijasi va boshqa aktivlarni sotishdan oladigan moliyaviy natijasi aks etadi. Davr xarjatlari ulardan chegiriluvchi qator sifatida olinadi.
Nizomda keltirilgan xarajatlar tasnifi eng avvalo buxgalteriya xisobida xarajatlarni to’g’ri va to’liq aks ettirishga, shuningdek xo’jalik yurituvchi sub`ektning moliyaviy xisobotini tuzish uchun uning faoliyati moliyaviy natijalarini (foyda yoki zararni) aniklashga yo’naltirilgandir.
Xo’jalik yurituvchi sub`ekt faoliyatining moliyaviy natijalari foydaning kuyidagi ko’rsatkichlari bilan tavsiflanadi:

• 
  maxsulotni sotishdan olingan yal’i foyda, bu sotishdan olingan sof tushum bilan sotilgan maxsulotning ishlab chikarish tannarxi o’rtasidagi tafovut sifatida aniqlanadi: