Namangan muxandislik-pedagogika

а) 'УУ

M

-l.i



Rasm 1-3. Mexanizmlarning mexanik xarakteristikalari. a- aktiv, b, v-reaktiv statik momentli mexanizmlarni mexanik xarakteristikalari.
Rasm 1-4 da dvigatellarni mexanik xarakteristikalari ko’rsatilgan.
Sinxron dvigatel xarakteristikasi (1) yuklanishga bog’liq emas, demak burchak tezlik o’zgarmaydi. Xarakteristika (2) asinxron dvigatel tezligining momentiga bog’liq o’zgarishini ko’rsatadi, (1-4 a rasm). Parallel uyg’otishli o’zgarmas tok dvigateli aylanish tezligi mo ment ortishi bilan kamayadi va to’g’ri chiziqli xarakterga (3) ega. Ketma-ket o’yg’otishli o’zgarmas tok dvigatelini aylanish tezligi moment ortishi bilan kamayadi va parabola formasiga (4) ega (1-4 b rasm).

Momentning o’zgarishiga bog’liq ravishda aylanish tezligining o’zgarish darajasi dvigatelning turiga bog’liq bo’lib, ularning mexanik xarakteristikalarining «qattiqligi» bilan aniqlanadi. Agar tezlik qancha kam o’zgarsa, xarakteristika shuncha qattiqroq hisoblanadi.

Dvigatellarni
xarakteristikalari.1-
Rasm 1-4. mexanik
sinxron, 2-asinxron, 3 va 3'-parallel uyg’otishli o’zgarmas tok, 4-ketma-ket o’yg’otishli
o’zgarmas tok dvigatellari uchun.
Xarakteristikaning qattiqligi (b) moment orttirmasining tezlik orttirmasiga nisbati bilan aniqlanadi, ya'ni b = A M / A n.
Qattiqlik darajasiga qarab elektr dvigatellarning mexanik xarakteristikalarini uchta guruhga bo’lish mumkin:

1. 
   Mutloq qattiq mexanik xarakteristika. Bunda momentning o’zgarishi bilan tezlik o’zgarmay qoladi (A M / A n = ¥). Bunday xarakteristika sinxron dvigatelga xosdir.
   
2. 
   Qattiq mexanik xarakteristikasi. Bunda momentning o’zgarishi bilan tezlik ham oz miqdorda o’zgaradi (moment M = 0 dan M = M_nom gacha o’zgarganda tezlik 5-10% atrofida o’zgaradi). Bunday xarakteristika parallel uyg’otishli o’zgarmas tok dvigatellari uchun hamda mexanik xarakteristikaning ish qismida asinxron dvigatellar uchun ham xosdir.
   
3. 
   Yumshoq mexanik xarakteristika. Bunda momentning o’zgarishi bilan tezlik katta miqdorda o’zgaradi. Bunday xarakteristika ketma-ket uyg’otishli o’zgarmas tok dvigateliga xosdir.
   

Stator va rotor zanjirlarida qo’shimcha qarshiliklar bo’lmaganida hosil bo’ladigan xarakteristikalar tabiiy xarakteristikalar deyiladi. Dvigatelning biror parametri (kuchlanish, chastota, magnit oqim, qarshilik) o’zgarganida hosil bo’ladigan xarakteristika sun iy xarakteristika deyiladi.
Dvigatel mexanik xarakteristikasini aniqlovchi asosiy parametrlar quyidagilardir:

1. 
   Boshlang’ich ishga tushirish momenti M_it
   
2. 
   Eng katta moment M_m
   
3. 
   Ideal salt aylanish tezligi w₀.
   

Nazorat savollari

1. 
   Elektr yuritma nima?
   
2. 
   Elektr yuritma qanday qismlardan iborat?
   
3. 
   Elektr yuritmani qanday turlarini bilasiz?
   
4. 
   Elektr yuritmaning mexanik qismi nimalardan iborat?
   
5. 
   MS Statik moment M_st ni nimalar hosil qiladi?
   
6. 
   Inertsiya va dinamik momentlar qanday aniqlanadi?
   
7. 
   Elektr yuritma harakat tenglamasi formulasini yozing va tushuntiring.
   
8. 
   Mexanik xarakteristika nima?
   
9. 
   Mexanizmlarning mexanik xarakteristikalarini chizib ko’rsating.
   
10. 
    MS Dvigatellar mexanik xarakteristikalarini chizib ko’rsating va ularni aniqlovchi kattaliklarni sanab bering.
    

2. 
   . O’zgarmas tok elektr dvigatellarining elektromexanik
   

xususiyatlari

1. 
   Mustaqil uyg’otishli o’zgarmas tok dvigatelining harakatlanish rejimidagi mexanik va
   

elektromexanik xarakteristikalari
Dvigatelni burchak tezligi w ning moment M ga bog’lanishi mexanik, burchak tezligi w ning yakor toki J_ya ga bog’lanishi esa elektromexanik xarakteristika deyiladi.
Mustaqil uyg’otishli o’zgarmas tok dvigatelining (MU UTD) elektr tarmog’iga ulanish sxemasi 2­1 rasmda ko’rsatilgan. Rasmda quyidagi belgilashlar qabul qilingan Ya-yakor, QQ-qo’shimcha qutb chulg’ami, KCh-kompensatsiya chulg’ami, R-reostat qarshiligi, UCh-uyg’otish chulg’ami, U-kuchlanish,

1. 
   uyg’otish chulg’ami toki.
   

elektr tarmog’iga ulanish sxemasi.

Mustaqil uyg’otishli dvigatelining

Rasm 2-1. o’zgarmas tok

Rasm 2-2 da MU UTD ning elektromexanik xarakteristikalari ko’rsatilgan. Elektr dvigatellarning energetik rejimlarini ikki o’zgaruvchan kattaliklarining yo’nalishiga qarab aniqlash mumkin. Burchak tezlik (w) va moment (M) bir xil yo’nalganda, tok (I) va EYuK (E) esa bir-biriga teskari bo’lganda dvigatel rejimi va aksincha burchak tezlik (w) va moment (M) yo’nalishlari qarama-qarshi, tok (I) va EYuK (E) ning yo’nalishlari bir xil bo’lganda generator rejimi farqlanadi.
Generator va dvigatel rejimlari orasida esa salt yurish va qisqa tutashuv rejimlari chegaraviy rejimlar hisoblanadi. Salt yurishda tok va moment, qisqa tutashuvda esa EYuK va burchak tezlik nolga teng bo’ladi.
Salt yurish rejimida (xarakteristikani A nuqtasi) dvigatel elektr tarmog’idan va valdan energiya oladi. Dvigatel rejimida (xarakteristikani I qismi) w va M yo’nalishi bo’yicha mos tushadi, dvigatelga elektr energiya tarmoqdan berilgan bo’lib, mexanik energiya esa dvigatel validan ijro organiga uzatiladi.
Rasm 2-2. MU UTD ning elektromexanik xarakteristikalari.