Наманган мущандислик-педагогика институти

Ҳарорат ўтказувчанлик коэффициенти жисмнинг иссиқлик ўтказиш қобилиятини 
белгилайди. Унинг ўлчов бирлиги, м
2
/с. 



а = —— 

с 

 
 Текширувлардан маълумки, барча озиқ-овқат маҳсулотларининг ҳарорат ўтказувчанлик 
коэффициентининг 
қиймати 
ҳарорат 
кўтарилиши 
билан 
ошади. 
Крахмални 
клейстеризациялашда ҳароратга боғлиқ ҳолда, унинг ҳарорат ўтказувчанлик 
коэффициенти 1,5 - 3,3 марта ошади.
Карам 
ва картошканинг ҳарорат ўтказувчанлик коэффициентининг намлик 
тутивчанлигига боғлиқлиги қуйидаги тенглама орқали ифодаланади: 
а·10
8
 



·w
с
, 
бу ерда,  ва 


мос равишдаги коэффициентлар, картошка учун 

8,7 ва 0,0085; карам 
учун 

Т

С да 8,2 ва 0,0024; Т

55

С да 8,6 ва 0,04; Т

65

С да 10 ва 0,0043. 
Мева-сабзавот ва картошкаларни саноат қурилмаларида қуритганимизда уларнинг 
ҳажми 3 - 4 мартага камаяди. 
3.Қуритишбоп сабзавот ва мевалар
.
 Хом ашёга қўйиладиган талаблар. Туршак ва майизнинг сифати ва чиқиш миқдори 
кўп жиҳатдан хом ашѐга боғлиқ. Фақат стандарт талабларига жавоб берадиган меваларни 
қуритиш мақ-садга мувофиқ ҳисобланади. Хом ашѐнинг тур ва навларига қўйи-ладиган 
талаблар ҳар хилдир. Хом ашѐ уринмаган, чиримаган, иримаган, таркибидаги зарур 
моддалари, айниқса қанд ва кислоталари етарли бўлиши зарур. Узумдан майиз олиш қанд 
миқдори асосий кўрсаткичдир. Масалан, қанд моддаси кишмиш навларида камида 23–25, 
майизбоп навларида 22–23 фоиз бўлиши лозим. Қуруқ, моддаси етарли бўлмаган 
узумнинг майизи сифатсиз бўлади. Хом ашѐнинг барча талабларга мос келиши юқори 
сифатли қуритилган маҳсулот олиш учун етарли бўлмай, бундан ташқари нави ва 
ҳосилнинг қайси туманда етиштирилишига ҳам боғлиқ. Масалан, узумнинг баъзи 
навларида қанд моддаси етарли бўлсада, аммо уларнинг эти қаттиқлигидан яхши қуритиб 
бўлмайди. Бундай узумлар шарбат ва мусаллас учун ярайди. Шунингдек, айнан ҳар бир 
нав турли шароитда ҳар хил ўсади. Масалан, Қашқадарѐда узумнинг «Қарши», 
«Каттақўрғон», «Султони» навлари етиштирилади. Аммо Самарқанд вилоятида 
етиштирилган, «Каттақўрғон» ва «Султони» навларидан олинган майизнинг сифати бир 
мунча паст бўлади.
Ҳосилни ўз вақтида йиғиб олиш, ташиш ва қуритишга тайѐрлаш усулларини тўғри 
ташкил этиш сифатли қоқи ва майиз олиш гаровидир. Қуритилган маҳсулот таннархини 

---

камайтириш катта аҳамиятга эга. Қуритиладиган мева ва узумнинг сифати кўп жиҳатдан 
унинг етилишига боғлиқ. Барвақт узулган ҳосилнинг таъми, ранги, вазни талабга жавоб 
бермайди. Шу сабабли улардан сифатсиз қоқи ва майиз олинади. Кеч узилганлари эса 
нобуд бўлади. Олча, гилос, шафтоли, ўрик, олхўри каби данакли мевалар кеч узилса нозик 
бўлиб қолади, уларни ташиш анча мушкуллашади. Бундан ташқари хом ашѐнинг сифати 
ва хушбўйлиги йўқолади. Шу сабабли ҳосилни узиш муддатлари уларни қандай мақсадда 
ишлатилишига қараб белгиланади.
Физиологик етилганлиги мева этига қараб аниқланади. Умуман ҳосил қайта 
ишланишига қараб, техник етуклик даврида ѐки истеъмол қилиш даражасида бўлган чоғда 
узилади. Масалан, узумдан ҳар хил маҳсулотлар майиз, кишмиш, мусаллас олиш учун 
талабга жавоб берадиган етарли миқдорда қанд, кислота ва бошқа моддалар тўпланган 
бўлса, у техник жиҳатдан етилган ҳисобланади. Майиз қилинадиган узумда қанд моддаси 
энг юқори 24–25, дессерт винолар тайѐрлаш учун камида 22, хўраки (столовий) винолар 
тайѐрлаш учун эса 17–20 фоизга етилганда узилади. Ҳўллигида истеъмолга яроқли 
даражада етилган мевалар яхши етилган, ўз навига хос таъм, ҳид ва рангга ҳамда зич этга 
эга бўлади. Кейинроқ эса эти юмшаб, мазаси қочади. Ҳосил фақат ҳаво қуруқ ва очиқ 
кунларда узилади. Дарахтлардаги меваларнинг сифати, катта - кичиклиги ва ранги ҳар хил 
бўлади. Баъзилари қуѐш тушиб турган ва бақувват шохларда яхши етилади, шох-шабба 
орасида қолганлари кечроқ пишади. Агар ҳосилни тўла пишиб етилиши кутиб турилса, 
мевалар тўкила бошлайди. Натижада мевалар шикастланади ва нави паст бўлиб қолади. 
Шу сабабли танлаб узиш керак. Бу усулда бир неча марта узилади. Биринчи узишда фақат 
яхши пишган, катталиги ва ранги ўз навига хос мевалар терилади. Меваларни узиш 
вақтида уринтириб қўйилса, уларнинг пўсти шикастланади, устида доғлар пайдо бўлади.
Узумнинг майизбоп навлари таркибидаги қанд моддаси 23–25, бошқа навлари эса 23 
фоизга етганда узилади. Майиз қилинадиган узумни бир идишдан иккинчисига ағдариш 
ярамайди. Узум узишда боғ қайчиси ѐки пичоқ ишлатилади. Касалланган, уринган бошлар 
алоҳида идишга солинади. Мева солинган сават ва қутичалар боғ қатор ораларида қатнаб 
турган транспортлар олдига келтирилиб, бир-бирига тахланади. Хом ашѐ шикастланмай, 
эҳтиѐт қилиб ташилади. Ортиқча маҳсулот келтириш тавсия қилинмайди.