Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

Tajriba chizig’i 
Tarmoqni tahlil qilish jarayonida undagi tajriba chizig’ining mayjudligi muhim 
amaliyot kasb etadi. Agarda korxona mahsulot ishlab chiqarish tajribasiga yega bo’lib 
borsa uning real xarajatlari inflyatsiyani hisobga olmagan holda kamayishi 
mumkinligini belgilab beradi. Tajribalar chizig’i rag’bat strategiyasini ishlab 
chiqarishda muhim ahamiyatga ega. Bundan tashqari xarajatlarning kamayishi raqobat 
ustunligini ta’minlaydi: lekin ishlab chiqarishning kam xarajatlari strategiyasining asosi 
bo’lib hisoblanadi. Tajriba chizig’ini amal qilishiga asosiy sabablari korxona 
xodimlarini o’qitish ishlab chiqarishning texnologik turi hisoblanadi. Mahsulotning 
konstrukturlik xususiyatini o’zlashtirish va ishlab chiqarishning holatini samaradorligi 
hisoblanadi. 
Mamlakatning rivojlanganlik darajasi o’sha yerdagi sanoat korxonalariga qarab 
belgilanadi. Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi sharoitida ham mamlakatimizdagi 
ko’pgina korxonalar ijobiy faoliyat olib bormoqda. Buning asosiy sababi puhta 
o’ylangan dasurlarning natijasi hisoblaniladi. Misol tariqasida Andijon viloyati Asaka 
shahrida joylashgan ,,GM Uzbekistan” sanoat korxonasini misol qilib ayt ish mumkin. 
Bu avtosanoat korxonasi 1996 yilda O’zbekiston va Janubiy Koreyaning Daewoo 
Motor shirkati bilan teng sherikchilik asosida avtomobil ishlab chiqaradigan 
UzDeuAvto qo’shma korxonasini ta’sis etgandi. 2005 yilda O’zbekiston Daewoo 
aksiyalarining 50 foizini sotib olgan va korxona to’laligicha O’zbekiston tasarrufiga 
o’tgan.2007 yilda esa O’zavtosanoat va AQShning General Motors shirkatlari 
UzDeuAvto o’rnida GM Uzbekistan qo’shma korxonasi tashkil etish haqida shartnoma 
imzolagan. GM mazkur qo’shma korxonaning 25 foiz aksiyasiga ega. Ushbu sanoat 
korxonasining umumiy maydoni 72 gektar. Ishlab chiqarish maydoni 192 ming kv m ni 
tashkil etadi. Hozirgi kunda GM U'zbekiston sanoat korxonasi sakkiz turdagi yani, 
,,DAMAS”, ,,MATIZ”, ,,SPARK”, 
,,NEXIA”, ,,KOBOLT”, ,,LASETTI”, 
„CAPTIVA’’, ,,MALIBU” kabi avtomobillar ishlab chiqarilmoqda. Bu ishlab 
chiqarilayotgan avtomobillar jahon bozorlarida ham yuqori natijalarga erishib 
kelmoqda. 2003yil mart oyida Rassiya Federatsiyasi avtomobil bozorlarida ,,MATIZ” 
,,Yil avtomobili” kabi nomga sazovor bo’lgan. 2011yilda esa ,,SPARK” Rossiyada ,,yil 
avtomobili” nomiga sazovor bo’lgan. 2011yilda GM Uzbekistan korxonasi ISO - 9001 
halqaro sifat sertifikatiga sazovor bo’lgan. 
,,GM Uzbekistan” korxonasining eng avvalo ichki bozordagi iste’molchilarni 
ehtiyojlarini qondirishga katta etibor bermoqda. O’z navbatida jahon bozorida ham 
o’ziga hos mavqeyiga ega.2013yilning birinchi choragida Qozog’istonga eksport 
qilingan avtomobil hajmi bo’yicha O’zbekistonning ushbu mamlakat avtomobil 
bozoridagi ulushi 9,35%ni tashkil etdi. O’tgan yilning shu davrida bu ko’rsatkich 
45 

---

5,47%ni ko’rsatgandi. Qozog’iston avtomobil biznesi assotsiatsiyasi hisobotida 
aytilishicha, ,,GM Uzbekistan” qo’shma korxonasi 2013yilning birinchi choragida 
Qozog’istonga 2,533 mingta avtomobil yetkazib bergan. Bu o’tgan yil (828 mashina) 
shu davri bilan solishtirganda 3,06 martaga ko’p deganidir. Shu tariqa “GM 
O'zbekiston”ning qo’shni respublika avtobozoridagi ulushi 3,72 foizga o’sdi. O’z 
navbatida O’zbekiston avtomobil ishlab chiqaruvchi korxonasi Qozog’istonda 
avtomobillar savdosi bo’yicha ham yuqoriga ko’tarilib oldi. KIA (2,298 mingta 
mashina) brendini ortda qoldirgan o’zbek avtosi Rossiyaning “Lada” kompaniyasidan 
(10,057 mingta mashina) keyin ikkinchi o’rinni egallagan. 
Undan tashqari Ozarbayjon Respublikasida ham ,,GM Uzbekistan” avtosanoat 
korxonasining mahsulotlariga talab katta bo’lmoqda. Shuni alohida ta’kidlash joizki, 
so’nggi besh yilda Ozarboyjonga mamlakatimizda ishlab chiqarilgan qariyb 4,5 ming 
avtomobil yetkazib berildi va yaqin yillarda yana 3,3 ming avtomobil yetkazib berish 
to’g’risida kelishuvga erishildi. 
Rossiya Federatsiyasida ham ,,GM Uzbekistan” korxonasining mahsulotlariga 
talab ortib bormoqda. “GM Uzbekistan” qo’shma korxonasi joriy yilning ilk ikki oyida 
Rossiyada 12,49 mingta mashina sotdi. Bu o’tgan yilning shu davriga nisbatan 40 
foizga ko’pdir. Evropa biznesi assotsiatsiyasi Avtomobil ishlab chiqaruvchilar 
qo’mitasi ma’lumotiga qaraganda, 2013 yilning yanvar-fevral oylarida “Nexia” rusumli 
avtomobillar savdosi 40 foizga oshgan (7421 dona sotilgan), “Matiz” savdosidagi 
o’sish ko’rsatkichi ham 40 foizga teng bo’ldi (5069 dona sotilgan). Yanvar oyi 
yakunlariga ko’ra, GM O'zbekiston Rossiyada avtomobil sot ish hajmi bo’yicha 10- 
o’rinni egalladi. “Nexia” esa Rossiyada eng ko’p sotilayotgan avtomobillar reytingida 
10-o’rinda borayotgan bo’lsa, “Matiz” 19-o’rinni egallagan. 
Korxonaning 2013 yildagi asosiy ishlab chiqarishidagi eksport va import holati 
qo’yidagicha; “GM Uzbekistan” 2013 yilda 274 mingta avtomobil ishlab chiqardi. 
Bunda korxona 142 mingta avtomobilni (ishlab chiqarish hajmining 51,82%ni) tashqi 
bozorda va 132 mingta mashinani (48,13%) ichki bozorda sotish amalga oshirildi. Bu 
korxonaning O’zbekavtosanoatidagi o’rni juda yuqori. Mamlakatimiz aholisining 
yengil avtomobilga bo’lgan ehtiyojini bu korxona qondirib kelmoqda. SHu bilan bir 
qatorda tashqi bozorda o’z strategik harakat jarayoniga ega. Ishlab chiqarishning 
marketing bilan yanada bog’liq ravishda olib borilishi bu korxona iqtisodiy holatini 
yanada yaxshilanishiga sabab bo’ladi. Istemolchilarni talab va istaklarini o’rgangan 
holda ishlab chiqarishga qo’llanilishi ushbu korxonaning istemolchilarni ehtiyojini 
to’liq qondirishga yordam beradi. Undan tashqari jahon bozorlaridagi istemolchilar 
ehtiyojni o’rganish va o’sha ehtiyojlarni sifatli darajada qondirishda marketing faoliyati