Namangan muhandislik-texnologiya instituti "sichtei" kafedrasi "hozirgi zamon raqobat nazariyasi"

10-
 
MAVZU. RAQOBATNING INNOVATSIYALARNI TADBIQ ETISH STRATEGIYASI 
Reja: 
1.
Raqobatning innovatsiyalarni tadbiq etish strategiyasining umumiy tavsifi. 
2.
Raqobat strategiyasini qo’llash imoniyati va shart-sharoitlari. 
3.
Raqobatning innovatsiyalarni tadbiq etish strategiyasi. 
4.
Raqobatning innovatsiyalarni tadbiq etish strategiyasidagi bozor xavfi. 
5.
M.Porterning mamlakat xalqaro raqobatbardoshligi nazariyasi. 
Tayanch so'z va iboralar: 
yo’nalishlar, afzalliklari, 
innovatsiyalar, xalqaro 
raqobatbardoshlik, fan-texnika taraqqiyoti, texnika va texnologiya, innovatsion siyosat, yangi mahsulot, yangi ishlab chiqarish 
metodlari, biznesni tashkil etish, tamoyillar, raqobatning innovatsion vazifasi, fan-texnika taraqqiyoti, bozor iqtisodiyoti, yangi 
ta’minot bozorlari, raqobat muxiti, innovatsion omillar, innovatsion biznes, global raqobat. 
Qo’llaniladigan ta’lim texnologiyalari: dialogik shov-shuv, muammoli ta’lim, B/B/B jadvali, munozara, 
Venn diagrammasi, T-sxema, o’z-o’zini nazoratAdabiyotlar: A1, A2, A3, A4, A5, A6, A7, A10, Q1, Q2, Q3. 
Barcha mamlakatlar Shu jumladan, O'zbekiston uchun ham zamonaning eng dolzarb iqtisodiy ta’limotlaridan biri 
xisoblangan innovatsiyalarning iqtisodiy nazariyasi hozirda o'zining shakllanish bosqichida. Shu bois zamonaviy innovatsiya 
nazariyalarining asosiy mazmunini bir tizimga keltirish muammolari dolzarb bo'lib turmoqda. 
Yurtimizda xam iqtisodiyotda tub o'zgarishlarni amalga oshirish, modernizatsiya va diversifikatsiya jarayonlarini izchil 
davom ettirishga katta e’tibor qaratilmokda. 
Iqtisodiyot ilmining turli yo'nalishlari o'zlarining yo'nalishlari doirasida innovatsiya nazariyasiga turli yondashuvlar 
mavjud. Iqtisodiyot ilmining turli yo'nalishlarida innovatsiya nazariyasining shakllanishi muammosiga bagishlangan ishlar 
avvalambor G. Xospersa, R. Smitsa, M. Laran'i, E. Uarab va K. Flanaganblarning ishlarida uz aksini topgan. Gert-Yan Xospers 
uzining “Yozef Shumpeter va uning innovatsiyalar tadqiqotidagi merosi” nomli ishida Y. Shumpeterning neoklassiklar doirasida 
yuzaga kelgan innovatsiya nazariyasi xaqidagi qarashlarini taxlil etgan[2]. Rud Smite uzining “XXI asrda innovatsiyalar xaqidagi 
ta’limotlar: iste’molchilar tomonidan savollar” nomli ishida innovatsiya tadqiqotlarida jarayonli va tizimli yondashuvchi 
maktablarni ajratib ko'rsatadi[3]. Manuelb Laranbya, Elbvira Uarab va Kiron Flanaganblar o'zlarining “Fan, texnologiya va 
innovatsiya sohasidagi siyosat: turli darajalarda xududiy siyosatni nazariy asoslash” nomli ishlarida mavjud yo'nalishlarni 
(endogen usishning neoklassik nazariyasi, usishning yangi nazariyasi, neomarshalianning klaster yondashuvi, evolyutsion-
strukturalistik yondashuv, institutsional tizimli yondashuv) innovatsion siyosat uchun tavsiyalar ishlab chiqish nuktai nazaridan 
taxlil qilaganlar. 
118 

---

Zamonaviy iqtisodiy rivojlanishning xarakatlantiruvchi kuchi - innovatsiya ekanligiga xech kimda Shubxa yo'q. Endi 
innovatsiya nazariyasi vujudga kelishiga tarixiy manbalar taxlilini qilib ko'ramiz. 
Adam Smit o'zining 1776 yilda chop etgan “The Wealth of Nation” nomli monografiyasida nafakat bozor tizimi 
(talab va taklifning nisbati), balki yangi texnologiyalar yordamida raqobatbardoshlikni yanada oshirish xam kapitalizmning 
tashkiliy mexanizmi sifatida xizmat qilishi to'g'risida ta’kidlab o'tgan. Vaqt o'tgan sari mazkur postulat yanada keng va yanada 
salmoqli ahamiyat kasb eta boshladi va xozirgi kunda tashkilot va kompaniyalar ochiq bozordagi raqobat kurashida 
innovatsiyalardan amaliy omil sifatida foydalanamoqdalar. 
Iqtisodiy adabiyotlarda innovatsiya nazariyalarini bir butun sifatida tadqiq etilgan ishlar juda xam kam uchraydi. 
Innovatsiya mavzusining evolyutsiyasiga keladigan bo'lsak, adabiyotlar taxlili quyidagi tarixiy bosqichlarni aniqlash imkonini 
berdi: 
•
10-30 yy. - nazariyaning fundamental asoslari shakllanishi; 
•
40-60 yy. - avvalgi davr tayanch innovatsion toyalarni rivojlantirish va batafsil o'rganish; 
•
70- yy.ning o'rtasidan to xozirga kadar. 
Innovatsiyalarning fundamental asoslari shakllanishida “katta tolkinlar” nazariyasi asoschisi N.D. Kondratevning 
tadqiqotlaridan boshlash to'g'riroq bo'lardi. Xolbuki, u katta to'lqinlar shakllanishida texnik o'zgarishlarning rolini aniq ko'rsatib 
bermagan bo'lsa-da, katta to'lqinlarning ko'tarilishi chog'ida amalga oshmagan ixtirolar amalda o'z ifodasini topishini nazarda 
tutgan. 
N.D. Kondratev uzining tadqiqot faoliyati natijasida quyidagi asosiy xolatlarni aniqlagan: 
•
sanoat ishlab chiqarishda almashinuv fazalari ketma-ketligining davriyligini aniqlagan; 
•
davrlarning ko'pligini isbotlagan; 
•
davrlar modelini ishlab chiqqan 
Keyinchalik uning ilmiy qarashlariga Y. Shumpeter tomonidan qo'shimcha kiritildi va u katta to'lqinlarning paydo 
bo'lishida texnik ozgarishlar asosiy o'rin tutishini asoslab berdi. Innovatsion rivojlanish nazariyasi asoschisi Y.Shumpeter o'z 
tadqiqotlarida quyidagi asosiy xolatlarga e’tibor qaratgan[5]: 
•
iqtisodiy innovatsiyalarni faqat sanoat bilan bog'lagan xolda ularga asosiy urg'u bergan; 
•
“kashfiyot” va “yangilik” tushunchalarini ajratgan; 
•
iqtisodiyotda dinamik o zgarishlar innovator-tadbirkor tufayli ro'y beradi deb ta’kidlagan; 
•
global davriy inkirozdan fakatgina yangi texnologik qatlamdagi tayanch innovatsiyalarni jaxon miqyosida 
ragbatlantirish orqaligina chiqib ketish mumkin deb ta’kidlagan. 
U Kondratev sikllarini xarakatga keltiruvchi kuch sifatida