Namangan muhandislik-qurilish instituti rizaev bahodir shamsiddinovich, qosimov ilhom ma

Kristallografiya
-moddalarning kristallik holati va kristallik 
panjarasini o‘rganuvchi fandir. Ushbu fan moddalarning kristallik 
tuzilishini o‘rganish, qurilish matyeriallarining texnologiyasini bilish 
uchun juda zarurdir.

---

5 
Paleontologiya
-o‘tmishda yashagan va tog‘ qatlamlari orasida 
qolib, toshga aylangan o‘simlik (Flora) va hayvon (Fauna) qoldiqlarini 
o‘rganadigan fandir. 
Geofizika
-yer qatlamlaridagi jinslarning fizikaviy xususiyatlarini 
o‘rganadigan fan. Ushbu fan bilimlari asosida zamonaviy elektrometriya, 
seysmometriya usullarini qo‘llagan holda qurilish maydonidagi tog‘ 
jinslarining tok o‘tkazish qarshiliklarining o‘zgarishi, to‘lqinlarning 
tarqalish tezligi, magnitlanish xususiyatlari, radioaktivligi, zichlik 
xossalari aniqlanadi.
Tektonika
-tog‘ jinslarining yotish shaklini, ya’ni nishablik bilan 
yoki uzilmali, burmali hollarini o‘rganadi. Qurilish ishlari olib 
boriladigan, zilzilali hududlarda tektonik sharoitni hisobga olish muhim 
bo‘lib, bino yoki inshootlar qismlari zilzila oqibatida tektonik yoriqlar 
bo‘yicha, bir - biriga nisbatan siljishi tufayli shikastlanishi yoki vayron 
bo‘lishi mumkin.
Geomorfologiya
-yerni sathiy shakllari, tog‘liklarni hosil bo‘lish 
davrlari va yo‘llarini o‘rgatadigan fan.
Gidrogeologiya
-yer ostida to‘planadigan suvlar haqidagi fan bo‘lib, 
ularning hosil bo‘lishini, harakatlanish qonuniyatini, tarkibini, qidirib 
topish usullarini o‘rganadi. 
Muhandislik geologiyasi
-fanining vazifasi qurilish maydonining 
geologik sharoitini hisobga olib, inshootning chidamligi va 
mustahkamligini ta’minlashdir. Muhandislik geologiyasi fani quyidagi 
bo‘limlarni o‘z ichiga oladi: Gruntshunoslik-gruntlarning tarkibi va 
xossalarini o‘rganadi; gruntlar mexanikasi–gruntlarning turlari, tarkibi, 
xossalari, mustahkamlik, shakl o‘zgarish ko‘rsatkichlarini o‘rganadi; 
geologik jarayonlarni o‘rganuvchi maxsus muhandislik geologiyasi, 
muhandislik gidrogeologiyasi; muhandislik gidrodinamikasi - tabiiy 
geodinamik jarayonlar (surilishlar, jarliklar, sellar, Eroziya, muzli 
gruntlarni o‘rganish) shuningdek, kishilarning ish faoliyatlari asosida 
qurilishda hosil bo‘ladigan jarayonlarni o‘rganadi.
Muhandislik geologiyasi rivojlanishi XIX asr oxirida boshlanib, bu 
vaqtda ko‘plab yirik muhandislik inshootlari qurilishi boshlangan edi. XX 
asrning 20-30 yillariga kelib, muhandislik geologiyasi maxsus ilmiy 
yo‘nalish bo‘lib shakllandi. Muhandislik geologiyasi fanining 

---

6 
rivojlanishida sobiq Ittifoq respublikalarida va respublikamiz hududlarida 
murakkab tabiiy sharoitda bunyod etilgan ko‘pgina muhandislik 
inshootlari va metropolitenlarining qurilishi asos bo‘lib xizmat qildi.
O‘quv qo‘llanmada bo‘lajak quruvchilar bilishlari zarur bo‘lgan 
turli geologik jarayonlarga muhim e’tibor byerilgan. CHunki, keyingi 
paytlarda ayrim hududlarda (shaharlarda, suv omborlari va 
qazilmagoxlarda) geologik jarayonlar juda ham faollashib bormoqda. Yer 
osti suvlarining sathi ko‘tarilgan hududlar ko‘paymoqda, qirg‘oqlarda 
surilishlar, o‘pirilishlar ro‘y byermoqda. O‘quv qo‘llanmada shuningdek, 
yer osti suvlari faoliyatiga ham alohida ahamiyat byerilgan. 
Qurilish yo‘nalishi bo‘yicha tahsil olayotgan bakalavrlar bino va 
inshootlar quriladigan maydonlarning geologik-litologik tuzilishini, 
gruntlarning turlarini, tarkibi, fizik-mexanik xususiyatlarini bilishi bilan 
bir qatorda, yer osti suvlari, ularning paydo bo‘lishi, harakat 
qonuniyatlarini va ular bilan bog‘liq bo‘lgan geologik jarayonlar va 
hodisa turlarini bilishi kerak. Bo‘lajak quruvchi-mutaxassis qurilish 
maydonining geologik shart-sharoitlarini quriladigan inshootning 
mustahkamligi va chidamliligiga ta’sirini tahlil qila olishi zarur.

---

7