Namangan muhandislik-qurilish instituti "menejment" kafedrasi r. Ismatov, O. Ahmedov

7.2. Sertifikatlash sistemasining turlari 
 
Yuqorida  aytib  o’tilganidek,  sertifikatsiya  o’z-o’zini  sertifikatlash  va  uchinchi 
tomon orqali sertifikatlashga bo’linadi.  
O’z-o’zini  sertifikatlashda  muvofiqlik  sertifikatlari  tayyorlovchilar  tomonidan 
beriladi. Ularda, oqibatda, korxonani nomi, maxsulotning sertifikatlashga tegishli bo’lgan 
tavsiflari ro’yxati, qabul qilingan maxsulotlar partiyasini tartib raqami, shuningdek mana 
shu maxsulotga nisbatan amaldagi me’yoriy-texnikaviy xujjatlar ko’rsatiladi. 
O’z-o’zini sertifikatlashda quyidagilarga asoslanadi: 
 maxsulotga  nisbatan  aniq  va  to’liq  ma’lumotlarning  (standartlar,  texnik  shartlar 
va boshqa me’yoriy texnikaviy xujjatlarning) bo’lishi; 
 korxonada sifatni nazorat qilishni tashkil etishning yuqori darajasi: materiallar va 
yarimfabrikatlar, texnologik jarayonning barcha bosqichlari, tayyor maxsulot, uni o’rash-
joylash bo’yicha; 
 ishlab  chiqaruvchilar  tomonidan  muvofiqlik  arizasiga  ko’ra  maxsulotning 
standart  shartlariga  va  boshqa  me’yoriy-texnikaviy  xujjatlarga  javob  berishiga  to’liq 
mas’uliyatni, javobgarlikni tan olish. Bunda yuridik yoki administrativ mas’uliyat emas, 
balki  iste’molchilar  oldidagi  ma’naviy  mas’uliyat,  sifatning  nomuvofiqligi  sababli 
bozorda  o’z  maxsulotiga  nisbatan  talabni  yo’qotib  qo’yish  xavfi  mas’uliyati  nazarda 
tutiladi. Umuman olganda firmaning nufuzi uchun javobgarlik nazarda tutiladi.  
O’z-o’zini  sertifikatlash  AQSH,  Kanada,  Germaniya,  Gollandiya  va  boshqa 
ko’pgina  xolatlarda  keng  tarqalgan.  Bu  davlatlarda  ko’p  xollarda  ishlab  chiqaruvchi 
korxona  maxsus  o’rash  joylash  ishlarini  amalga  oshirish  yoki  maxsulotning  milliy 
standartlarga 
javob 
berishini 
tasdiqlovchi 
sertifikatlar 
berish 
orqali 
uning 
sertifikatlashtirilganligini ko’rsatadi.  
O’z-o’zini 
sertifikatlashdan 
farqli 
ravishda 
uchinchi 
tomon 
orqali 
sertifikatsiyalashtirish betaraf tomon orqali amalga oshiriladi.  

 baxolash  ishlarining  sertifikatlashtirishning  amaldagi  qoidalariga  muvofiq  xolda 
to’ri amalga oshirilganligini baxolash va tasdiqlash; 

 namunalarni sinovdan o’tkazish; 

 ishlab chiqarishning texnologik jarayoni xolatini nazorat qilish; 
ISO 9000 ga muvofiq sertifikatsiyalash ishlarini amalga oshirishning 10 ta sistemasi 
mavjud.  Ular  maxsulot  sifatini  aniqlash  va  ta’minlash  ishlarining  xajmiga  ko’ra  bir-
biridan farqlanadi. 1-5 sistemalar maxsulot namunalarini umumiy xolda nazorat qilishga 

---

 
 
98 
asoslanib,  ishlarining  xajmiga  ko’ra  bir-biridan  farqlanadi.  1-5  sistemalar  maxsulot 
namunalarini  umumiy  xolda  nazorat  qilishga  asoslanib,  nazorat  ishlari  xajmining  o’sib 
borishi  bilan  tavsiflanadi.  6-8  sistemalar  o’zaro  bog’lanmagan,  1-5  sistemalarga  xam 
bog’liq emas.  
1-sistema. 
 Ushbu  sistema  uchinchi  tomon  orqali  maxsus  sinov  markazlarida 
maxsulotni  umumiy  xolda  sinovdan  o’tkazishga  asoslangan.  Bunday  sertifikatlashda 
faqatgina namunaning tegishli standart va me’yoriy xujjatlarga muvofiqligi o’rnatiladi.  
2-sistema.  Bunda  1-sistemadan  farqli  ravishda  savdo  soxasidan  olingan  maxsulot 
namunalarini  vaqti-vaqti  bilan  nazorat  sinovidan  xam  o’tkaziladi.  Sertifikatlashning 
ushbu  sistemasi  iste’molchilarga  sifatsiz  maxsulot  yetkazilishi  oldini  olish  imkonini 
beradi. 
3-sistema. 
 Bu sistemada, 2-sistemadan farqli nazorat sinovlari vaqti-vaqti bilan 
maxsulot  savdo  soxasiga  borib  tushmasdan  o’tkaziladi.  Bu  esa  standartlarga  javob 
bermaydigan maxsulotlarning jo’natilishining oldini oladi. 
4-sistema.  Sertifikatsiyalash  sistemasining  asosida  1-3  sistemalarida  nazarda 
tutilgan  namunalarning  vaqti-vaqti  bilan  o’tkaziladigan  nazorat  sinovlari  yotadi.  Ushbu 
sistema  yaroqsiz  maxsulotning  sotib  olinish  extimolini  kamaytiradi.  Ammo  bunda 
maxsulot sifatini nazorat qilish ishlarining xajmi ortadi.  
  SHuni  ta’kidlash  lozimki,  1-4  sistemalar  maxsulotlarni  standartlar  shartiga  va 
boshqa  me’yoriy-texnikaviy  xujjatlarga  muvofiqligini  attestatsiyadan  o’tkazish  uchun 
tavsiflidir.  
5-sistema.  Sertifikatlashning  bu  sistemasi  4-sistemadan  farqli  qo’shimcha  ravishda 
ishlab  chiqaruvchi  korxonada  sifatni  ta’minlash  sistemasining  faoliyati  va  ishlab 
chiqaruvchi  korxonani  attestatsiyadan  o’tkazishni  ko’zda  tutadi.  Bunday  sistema 
faqatgina maxsulotning sifatini o’rnatibgina qolmay, balki korxonaning talab etilayotgan 
sifat  darajasida  maxsulot  ishlab  chiqara  olish  imkonitini  xam  baxolashga  imkon  beradi. 
5-sistema  xalqaro  sertifikatsiyalash  sistemalarida  va  sanoat  rivojlangan  mamlakatlarda 
keng tarqalgan.  
6-sistema. Ushbu sistema faqatgina ishlab chiqaruvchi korxonada maxsulot sifatini 
ta’minlash sistemasini ta’minlashni amalga oshirishgagina asoslangan. Ba’zi xollarda uni 
korxonani  attestatsiyadan  o’tkazish  deb  xam  ataladi.  Bu  sistema  standart  tugallangan 
maxsulotga nisbatan shartlarni qanoatlantirmay, faqatgina ishlab chiqarish turiga nisbatan 
shartlarni o’rnatganda qo’llanadi.  
7-sistema.  Ushbu  sistema  xar  bir  tayyorlangan  maxsulotlar  partiyasidan 
tanlanmalarni  sinovdan  o’tkazishga  asoslangan.  Sertifikatsiyalashning  bu  turi  uchun 
ishlab  chiqarilgan  maxsulotlarning  xajmi  va  o’rnatilgan  sifat  darajasiga  bog’liq  xolda 
tanlanmaning xajmini aniqlash muximdir.  
8-sistema.  7-sistemadan  farqli  xar  bir  ishlab  chiqarilgan  maxsulotning  standartlar 
shartlariga  muvofiqligini  sinovdan  o’tkazishga  asoslangan.  Bu  sistemada  maxsulot 
sifatiga  nisbatan  qat’iy  shartlar  qo’yilib,  ularning  tegishli  standartlardan  biroz  bo’lsada 
chetlanishi iste’molchiga katta zarar yetkazishi mumkin bo’lgan xollarda qo’llaniladi.  
Sertifikatsiyalash  ishlarini  amalga  oshirish  uchun  quyidagilar  asos  bo’lib  xizmat 
qiladi: 
  Tovar  ishlab  chiqaruvchining  imkoniyatlariga,  import  qiluvchi  davlat 
qonunlariga, iste’mol shartlariga javob berishi to’risida xulosa chiqarish mumkin bo’lgan 
kriteriylarni tanlash; 
  Sertifikatsiyalash  tashkilotining  reputatsiyasi,  uning  kompetentligi,  shuningdek 
sinov o’tkazuvchi davtgoxlar va o’lchov asboblarini takomillashtirish; 

---

 
 
99 
  Texnologik jarayonlar va sifatni boshqarish sistemasini qo’llashning muqimligi; 
  qabul  qilingan  sertifikatsiyalash  printsiplarini  boshqa  sertifikatsiya-lash 
sistemalari printsiplari bilan o’zaro taqqoslash mumkinligi; 
 

---

 
 
99