1. O’lchov asboblarini tuzuzlishini o’rganish. O’lchov asboblarini turlari va ularning tuzilishi

Mavzu: O’lchov asboblarini tuzuzlishini o’rganish. Asboblarni charxlash usullarini o’rganish.
Amaliy dars rejasi:
1. O’lchov asboblarini tuzuzlishini o’rganish.
2.O’lchov asboblarini turlari va ularning tuzilishi.
3. O’lchov asboblarini tanlash va detallar o’lchash.

KIRISH
Chilangar biror buyumni detalni tayyorlash uchun unda shu buyumni chizmasi zagatovkasi bo`lishi zarur. Ma`lum bir metall qoplamalar ularni yunish zagatovkadan tayyor detal tayyorlash uni rejalab detalning ish chizmasiga ko`rsatilgan shakl va o`lchamlarini bildiradigan yakka tartibda seriyalab ishlab chiqarishda yoki ularni muhim operatsiyalar asosida rejalash chiziqlari asosida ishlanadi. Oddiy rejalashda uning qiymatlari millimetrda yoki rejalashda ma`lum bir asboblar asosida tekshiriladi. Rejalashda chizg’ichlar, guniyalar, rejalash sirqullari, kirnerlar, markaz qidigichlar ishlatiladi. Chizq’ichlar reja chiziqlarini chizish uchun U 7 U 8 markalari uglerodli asbobsozlik po`latlardan tayyorlanadi. Ularning uchlari o`tkir tig`li bo`lib ish qismini 20-30<sup>0</sup> burchak ostida charxlanadi. Chizg`ichlar bir uchi o`tkir ikkala uchi o`tkir to`rtburchak kesimli tartibda bo`lib, uning charxlangan bo`lishi zagatovkaning yuzasini chizishi yoki ish qirralarini aniqlab berishi zarur. Guniyalar esa chiziqlarni rejalashda yassi guniyalar va perpundiqulyar chiziqlar chizishda ishlatiladi. Keng asosli va tesksimon tokchali guniyarni detallarni ishlatganda rejalash plitasi vertikal chiziqlarni osongina va xatosiz chizishga imkon beradi. Rejalash serkullari aylana va yoylarni chizishga o`lchamlar qo`yishga hamda kesim va aylanalarni qismlarga bo`lishga imkon beradi. Rejalash serkullari yoyli va yoysiz purjunali almashtiriladigan oyoqli rejalash ishlarida shtsi 11 tipidagi stanginserkullar ishlatiladi. Bu serkullar vositasida asosan vent gayka tipida bo`lib rejalash serkullari 280-350-420-500 mm keladigan qilib tayyorlanadi. Kernirlar esa reja chiziqlarini puxtalash uchun mo`jallangan bo`lib, buning uchun kichik-kichik chuqurchalarni o`rta qismida zarb berish va rejalash o`tkir qirrasi bilan dumaloq shaklda xatosiz belgi qo`yiladi. Kernirlar toplangan xususan mexanikaviy kernirlarni yunaltiruvchi futulka yoki chiziq ustiga qo`yilib uning kallagi qo`yib bosiladi. Chiziqcha ustiga chiqircha qilinishi markaz qidirgich teshish uchun mo`ljallangan zagatovkani sirtiga belgi qo`yiladi.