Namangan muhandislik pedagogika instituti

 
 
14- 
MАVZU
.  INNOVATSION LOYIHALAR VA SAMARADORLIKNI  
BAHOLASH USULLARI 
 
14.1.Innovatsion loyiha samaradorligining tahlili 
14.2.Innovatsion faoliyatda investitsion loyihalarni amalga oshirishning 
tamoyillari. 
14.3.Innovatsion faoliyatning samaradorligini tahlil qilishda vaqt omilini  hisobga 
olish 
Tayanch iboralar: innovatsion  loyiha, investitsion  loyiha, tizimli yondoshish, vaqt 
omili, summar foyda, investitsiyalarning  rentabelliligi, diskontlashtirish.  
 
14.1.Innovatsion loyiha samaradorligining tahlili 
 
 
Innovatsilarni boshqarishning asosida innovatsion faoliyat samaradorligini oshirish 
maqsadida belgilash yotadi.  
 
Har qanday innovatsion loyihaning samaradorligini baholash innovatsion faoliyatida 
investitsiyalarning samaradorligini belgilashning yagona  metodologik tamoyillari asosida 
quriladi. 
 
Innovatsion loyha samaradorligini  tahlil qilish uchun  uni amalga oshirish  davridagi  
quyidagi uchta  bosqichni ajratish muhimdir: 
-  investitsiya kiritishdan  oldingi (bundan loyihadan oldingi  tadqiqotlar, loyihani 
amalga oshirilishligini baholash o’tkaziladi, uni  texnik-iqtisodiy asoslanishi  tayyorlanadi); 
-  investitsiya kiritish; 
-  foydalanish (loyihaga muvofiq  innovatsion faoliyatni amalga oshirish). 
 
Innovatsion faoliyatni boshqarishga tizimli yondoshish investitsiyalarni kiritishdan  
oldingi bosqichda investitsion  qarorlarning  muqobil  variantlarini ko’rib chiqish  va  tahlil 
qilishni ko’zda tutadi. Muqobillarnig tahlili  investitsion  qarorlardagi  xatolarning yuqori 
bahoga egaligi  tufayli g’oyatda  muhim,  ular innovatsion loyihalardan  foydalanish  
bosqichidayoq topiladilar. Bunday xatorlardan qochish-demak loyhaning  yuqori 
samaadorligini  ta’minlashdir. 
 
Innovatsion loyihalarni boshqarishga tizimli yondoshish ularning tijorat  tahlilini 
samaradorlikni tahlil qilishning  boshqa  turlari bilan  uzviy  to’ldirishni ko’zda  tutadi. 
SHubhasiz, innovatsion loyihaning yuqori samaradorligini ta’minlash  uchun  uning ilmiy-
texnik tahlili  hal qiluvchi ahamiyatga ega  bo’ladi, uni borishida loyiha  ilmiy yangiligi 
159

---

  
 
darajasi, u tomonidan taklif qilinayotgan ilmiy-texnik qarorlarni zamonaviy ilmiy 
istiqbolligi va texnik  asoslanishi tadqiqot qilinadi. 
 
Inovatsion loyihalarni  boshqarishga  tizimli yondoshish nuqtai nazaridan  sotsial tahlil 
ularning samaradorligini  tahlil qilishda  markaziy  o’rinni  egallaydi. Innovatsion  loyiha 
samaradorligi  sotsial  tahlilning maqsadlari  va vazifalarga  o’ar xil  sotsial guruhlar  
manfaatlarini  loyiha  natijalariga  mosligini ta’minlash bo’yicha  masalalarni  tadqiqot 
qilish  va choralarni ishlab chiqish  bilan  bog’liqdir. Bunday moslik loyihaning yetarlicha  
yuqori samaradorligiga erishish uchun zarurdir, chunki  u loyihani aholi  tomonidan qo’llab-
quvvatlanishini  ta’minlaydi. Loyiha maqsadlariga erishishni rag’batlantiruvchi  belgilangan 
sotsial guruhlarning  ttasavvurlari va  xulqiga  ta’sir  ko’rsatish  mumkin bo’ladi. 
 
Agar  loyihani ishlab chiqishda uning samaradorligining sotsial  tahliliga yetarlicha  
e’tibor berilmasa, loyiha  yetarlicha keng sotsial  qatlamlarga emas, balki  loyihani ishlab 
chiqaruvchilarning  o’zlarining sotsial qadriyatlariga mo’ljallantirilishi  mumkin. Loyiha  
natijalari bo’lajak iste’molchilari guruhini  boshidan  bunday  toraytirilishi odatda uning 
past samaradorligiga  olib keladi. 
Ko’pgina hollarda turli - tuman  sotsial omillar, manfaatlar va afzalliklarni hisobga 
olish  loyihani ishlab chiqish  va  amalga oshirishga qo’shimcha xarajatlarni talab qilishi 
mumkin. Innovatsion  mahsulotlar, xizmatlar, texnologiyalarni amalga oshirish uchun 
do’stona sotsial muhitni  yaratish bilan bog’liq bu xarajatlarning zarurligini baholash  
muhimdir. 
Loyiha samaradorligining moliyaviy –iqtisodiy tahlili odatda  uni ishlab chiqishning 
namunaviy ekspertiza  qilishning  yakunlovchi  bosqichida o’tkaziladi, ammo  amalda u 
innovatsion loyiha samaradorligini  butun tizimli  tahlilining markaziy elementi bo’ladi. 
Loyihaning investitsiyalar  kirtishdan oldingi bosqichida  uning moliyaviy 
 
samaradorligini tahlil qilish va investitsion qaror qabul qilishda loyihaning kiruvchi va  
chiquvchi pul  oqimlarining bashoratli miqdorini  baholash va  tenglashtirish muhimdir. 
Boshqacha qilib  aytganda, bu bosqichida loyihani  “qora quti” sifatida ko’rib chiqish, 
ya’ni  loyihaning tashqi  tuzilishi va uni amalga  oshirish  mexanizmiga e’tibor bermasdan  
kiruvchi pul oqimlari ()ya’ni kerakli  resurslar yoki loyihaning xarajatlari qiymati ni 
loyihani chiquvchi pul oqimlari (ya’ni,  ishlab chiqarish mahsulotlar qiymati yoki  
loyihaning foydalari, daromadlari bilan) baholash va tenglashtirish maqsadga  muvofiqdir.