Namangan muhandislik-pedagogika instituti

Аvtomatik rostlash tizimining tuzilishi. Chetga chiqishlar prinsipi bo‘yicha ishlaydigan ARTda rostlanuvchi kattalikning ayni va berilgan qiymatlari ayirmasi o‘lchanadi va tengsizlik ishorasiga ko‘ra avtomat rostlagich ob’yektga nisbatan rostlovchi ta’sir ishlab chiqarib tengsizlikni yo‘qotadi. Bunday tizim yopiq sikl bo‘yicha ishlab, yopiq tizim deyiladi. Rostlanuvchi ob’yektning chiqishiga datchik o‘rnatiladi. Bu maxsus qurilma rostlanuvchi kattalikning hozirgi qiymatini qabul qilib, uni rostlash tizimidagi keyingi bo‘g‘inlarga uzatish uchun qulay bo‘lgan signalga o‘zgartiradi.

10.1-rasmda tasvirlangan bir konturli ARTning funksional sxemasini ko‘rib chiqamiz.

10.1-rasm. Avtomatik rostlagich tizimining bir konturli berk funksional sxemasi.
Datchiklar sodda (bevosita ta’sir etuvchi) va murakkab (bilvosita ta’sir etuvchi) bo‘ladi. Sezgir element bilan datchik bir bo‘lgan qurilma bevosita ta’sir etuvchi datchik hisoblanadi. Bilvosita ta’sir etuvchi datchiklarda esa bu elementlar mustaqil ishlanadi. Datchik ishlab chiqargan rostlanuvchi kattalikning ayni qiymati haqidagi ma’lumot avtomat rostlagichning kirishiga keladi. Ayni vaqtda shu ma’lumot ko‘rsatuvchi, jamlovchi (integrallovchi), qayd qiluvchi, signal beruvchi yoki kombinatsiyalashgan ikkilamchi o‘lchash asbobini kirishiga ham keladi. Rostlagich texnologik rejimni saqlab turadi. Tizimda avtomatik rostlagich bo‘lsa ikkilamchi asbobning bo‘lish shart emas. Lekin avtomatlashtirishda odamning vazifasi o‘lchash asboblari, rostlagichlar va ijro etuvchi mexanizmlarning ishini nazorat qilishdan iborat bo‘lgani uchun, ARTda ko‘pincha ikkilamchi o‘lchash asbobidan foydalanish nazarda tutiladi. Yuqorida aytilganidek ba’zan, rostlagichlar va o‘lchash asboblari bir korpusda ishlanadi, bunday rostlagichlar asbob sifatida ishlatiladi.

Avtomat rostlagich tarkibiga solishtirish bloki kiradi. Bu datchik va topshiriq beruvchi qurilma signallarini algebraik jamlash (integrallash) amalsini bajaradigan qurilmadir. Solishtirish bloki o‘zining chiqishida ayni va berilgan qiymatlar ayirmasiga teng qiymatli signalni, ya’ni tengsizlik qiymatini ishlab chiqaradi. Shuning uchun, solishtirish blokiga keladigan signallarning fizik xossalari bir xil bo‘lish kerak.