Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

III. Apendikulyariya
lar sinfi. 60ga yaqin turni o’z ichiga oladi. Suvda erkin suzib 
yuradi.Gavdasi 0, 5-3mm dan 1-2 smgacha uzunlikda.Apendikulyariyalarni atrial 
bo’shlig’i bo’lmaydi.Haqiqiy pardasi ham bo’lmaydi.Tashqi ko’rinishi assidiya 
lichinkasiga o’xshash.Apendikulyariyalar maxsus uyacha hosil qilish hususiyatiga ega va 
bu uychasi ifloslanishi sababli har 4-20 soat ichida yangi uyacha hosil qiladi. Bu sinf 
vakillari lichinkalik davrida ham ko’payish hususiyatiga ega. Bunday hususiyatli 
hayvonlar neotenik guruh hayvonlar hisoblanadi. 
Lichinkaxordalilarning tashqi va ichki tuzilishi ham o’ziga xos tuzilgan. 
Yuqorida aytib o’tilganidek qobiqlilar tanasi tunika bilan qoplangan.tunika ichida 
mantiya bor. Tunika kimyoviy jihatdan o’simliklarning selluloza qobig’iga o’xshash. 
Tanasida ikkita sifon bor. Biri og’iz sifoni, ikkinchisi chiqish ya’ni kloaka sifonidir. 
Ichki tuzilishida ham boshqa hayvon tiplariga o’xshamaydigan tuzilishlar mavjud. 
Hususan, qon aylanish sistemasi tutashmagan ya’ni bir-biriga bog’lanmagan ikkita tomiri 
bor. Yuragining shakli xaltasimon. Undan ikkita qon tomiri chiqadi. Yurakdan chiquvchi 
birinchi qon tomiri jabra tomiri deyiladi. Bu tomir jabralarga borib stigmalar ichida mayda 
shoxchalar hosil qiladi. Stigmalarda gazlar almashinuvi boradi. Ikkinchi qon tomiri ichak 
tomiri bo’lib u ichki organlarga boradi. Ichki organlarga goh kislorod tashiydi goh to’qima 
va hujayralardagi karbonat angidridni birlashtirib ketadi. Shu hususiyat ularning 
yuragining tuzilishi bilan bog’liq hisoblanadi. Ularning yuragi qonni gohida ichak 
tomiriga, gohida esa jabra tomirlariga haydab beradi. Shuning uchun ularning qon 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
177 
tomirlari ba’zan arteriya tomiri ba’zan esa vena tomiri vazifasini bajaradi.Qon aylanish 
sistemasi ochiq. Assidiyalar qonida alohida hujayralar ya’ni vanadotsitlar bor. Ular 
qonning 98% gacha qismini tashkil etadi. Vanadotsitlar tarkibida vanadiy va erkin sulfat 
kislota saqlaydi.