Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar


Мавзунинг қисқача ўрганилиш тарихи



Download 5,91 Mb.
Pdf ko'rish
bet178/268
Sana23.06.2022
Hajmi5,91 Mb.
#697279
1   ...   174   175   176   177   178   179   180   181   ...   268
Bog'liq
TABIIY FANLAR VA EKOLOGIYAGA OID AYRIM MUAMMOLAR XVII

Мавзунинг қисқача ўрганилиш тарихи. 
Ёмғир чувалчанглари яъни кам тукли 
халқали чувалчанглар мамлакатимиз худудида учрайдиган турларининг аксарият 
люмбрицидлар оиласининг вакилидир. Люмбрицидлар оиласига чувалчангларнинг 
180 га яқин тури киради ва буларнинг деярли ярми мамлакатимиз худудида урайди. 
Ёмғир чувалчангининг кўпчилик турлари Кавказ ва Марказий Осиёнинг тоғли 
минтақаларида учрайди.


Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
174 
Чувалчанглар тупроқ унумдорлигини оширишдаги ролини дастлаб инглиз 
табиатшунос олими Гилберт Уайт пайқаган ва тавсивлаб қолдирган. У 1789 йилдаёқ 
тупроқ “совуқ” ва “тўйимсиз” бўларди деган фикрни илгари сурган. Чувалчангни 
ижобий фаолияти тўғрисида Ч. Дарвиннинг 1881 йилда чоп этика «Ёмгир 
чувалчангларининг тупроқ ўсимлик қатламини ҳосил қилиши ва уларнинг ҳаёт 
тарзини кузатиш» acари энг мукаммал ҳисобланади. 
XX аср ўрталарига келиб одамлар бу толмас тупроқ фидойиларидан амалда 
фойдалана бошладилар. Ёмғир чувалчангларини кўпайтиришга дастлабки сунъий 
ихтисослашган хўжаликлар 1940 йилнинг охирида АҚШда юзага келди. 
Хўжаликларда чувалчанглар гумус учун эмас, балки балиқ овлаш учун хўрак 
сифатида кўпайтирилар эди. Факат орадан ўн йил ўтиб, 50-йилларнииг ўртасида 
АҚШда нитратларнинг миқдори ошиб кетиши муаммоси юзага келган бир вақтда 
олимлар биогумусни сунъий ишлаб чиқариш хусусида жиддий бош қотира 
бошладилар. Аввалги тажрибаларнииг натижалари қониқарли бўлмади. 50-
йилларнинг охирига келиб Калифорнияда ёмғир чувалчангларининг янги 
«Калифорния қизил чувалчанглари» деб ном олган дурагай тури яратилди. 
1979 йилдан эътиборан бу дурагай чувалчанг тури Ғарбий Европада саноат 
усулида кенг кўпайтирила бошланди. Бироқ бу қишлоқ хўжалиги маҳсулотларида 
1980 йилларнинг охирига келиб АҚШда 700 та, Италияда 140 та, Францияда 40 та, 
Германияда 30 та кўпайтиришга ихтисослашган махсус майдонлар мавжуд эди. 
Ёмғир чувалчангларини кўпайтириш билан cобиқ иттифоқ даврида биринчи бўлиб 
1984 йилда Владимир давлат педагогика институти шуғуллана бошлади. 1985 йилда 
Қирғизистон фанлар академиясининг Биология институтида органик ўғитларни 
ёмгир чувалчанглари ёрдамида қайта ишлаш буйича тадқиқотлар ўтказилди. 
Тожикистон ФА Помир биологик институтинииг тажриба станциясида ёмғир 
чувалчангларнинг тупроқдаги гўнгнинг чириши ва гумусга айланиш жараёнларига 
таъсири кузатилди. Ачинарлиси шуки, мазкур тажриба, кузатишлар факат илмий 
кўрсаткичларга боғланиб қолиб, амалиётга татбиқ этилмади.

Download 5,91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   174   175   176   177   178   179   180   181   ...   268




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish