Namangan davlat universiteti tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati: 
1.
 
O
ʻ
.Mavlonov, Shu.Xurramov,X.Eshova Umurtqasizlar Zoologiyasi 
O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi Davlat nashriyoti Toshkent-2006 B-395-396 
2.
 
H.X.Kimsanboyev, S.F.Ergashev, R.Sh.O’lmasboyeva, B.A.Sulaymonov 
Entomologiya “O’qituvchi” Toshkent-2006 B-72-73 
3.
 
O’.O’.Kimsanboyev, A.I Yo’ldashev O’simliklarni himoya qilish “O’qituvchi 
Toshkent-1977 B-28 
4.
 
https://fayllar.org/tuzilishi-va-hayot-kechirishining-asosiy-xususiyatlari.html 
5.
 
https://agro-olam.uz/kolorado-qongizi-zarari-va-unga-qarshi-kurash/ 
O‘ZBEKISTON SHAROITIDA O‘STIRILADIGAN 
DUNALIELLA SALINA
 
MIKROSKOPIK SUVO‘TINING UMUMIY XUSUSIYATLARI 
Abdunazarov N. S., Egamberdiyev M.X. 
Namangan davlat Universiteti 
[e-mail]  
Kirish. 
Fanga ko‘proq ma
ʼ
lum bo‘lgan Dunaliella avlodi turlardan biri 
Dunaliella 
salina
hisoblanadi, u yuqori sho‘rlangan Yevropa (Yer o‘rta dengizi, Qora, Azov va Kaspiy 
dengizlari qirg‘oqlarida) suv havzalarida, Osiyo (Qozog‘iston, Markaziy Osiyo, 
Hindiston) Shimoliy Amerika (Koliforniya, Nevada, Yuta shtatlari), Janubiy Amerika 

---

Tabiiy fanlar va ekologiyaga oid ayrim muammolar (Ilmiy maqolalar to’plami) XVII
171 
(Chili) Shimoliy Afrika (Jazoir, Sahara cho‘llari) va Janubiy Avstraliya ko‘llarida ham 
aniqlangan. 
Dunaliellaceae oilasiga mansub Dunaliella avlodiga mansub mikroskopik 
suvo‘tlarini birinchi bo‘lib aniqlagan Dyunal ismli olim nomi bilan bog‘liq. Dyunal 
birinchi bo‘lib sho‘r suv havzalarining qurishi natijasida ularning qizarishi, ularda 
mikroskorik qizil suvo‘tlarining borligini isbotlagan. 
Algologik klassifikatsiya tizimga ko‘ra Dunaliella avlodining taksonomik holati 
quyidagicha: dunyo – o‘simliklar (Plantae) – sinf – yashil suvo‘tlari (Chlorophyceae) – 
bo‘lim yashil suvo‘tlari (Chlorophycota) – tartib volvokssimonlar (Volvocales) – oila 
(Family) Dunaliellaceae – avlod Dunaliella. Ba
ʼ
zi mualliflar Dunaliella avlodini 
Polyblepharidacea oilasiga, Dunaliellaceae oilasini esa Chlamydomonodales tartibiga 
kiritishgan [1]. 
Dunaliella avlodi sho‘rga chidamli, dengiz, chuchuk suvda va tuproqda tarqalgan 29 
taga yaqin turlarni o‘z ichiga oladi.Taxminan tuz konsentratsiyasi 100 g/l bo‘lgan suv 
havzalarida (taqqoslash uchun, Boltiq dengizida tuz konsentratsiyasi 5 g/l, qora dengizda 
- 18 g/l, Tinch okeanida - 34 g/l, sho‘r qizil dengizda - 41 g/l, quriyotgan Orol dengizida - 
100 g/l dan ortiq, o‘lik dengizda-260-270 g/l) D. salina faol fotosintez olib boradi va yashil 
biomassa yig‘adi natijada bu suv havzalarinig gullashiga sabab bo‘ladi. Suv havzalarida 
suvning miqdori kamayib, qurish boshlanganida undagi tuz miqdori oshadi (330 g/l 
gacha), yoki aksincha, yomg‘ir natijasida kamayishi mumkin.
D.salina
ko‘p miqdorda 
qizil-to‘q sariq β – karotin biologik faol moddasini (quruq vaznining 10% gacha) to‘playdi, 
bu yesa hovuzning qizil rangga aylanishiga (qizil gullashiga) sabab bo‘ladi va
mikrosuvo‘tning o‘zi salbiy ekologik sharoitlarda quruq xolatda xam jinssiz sistalarga 
aylanishi mumkin [2]. 
Dunaliella salina
mikroskopik suvo‘ti hujayralari turli xil shakllarga ega bo‘lishi 
mumkin jumladan: ovalsimon, ellipsimon, tuxumsimon, noksimon, ba
ʼ
zi hollarda 
sharsimon, silindrsimon yoki to‘qmoqsimon, radial yoki bilateral simmetrik, kamdan-kam 
hollarda dorsoventral yoki biroz assimetrik xolatlari kuzatilgan (1-rasm).
Hujayralarning hajmi juda ham xilma-xildir. Uzunligi o‘zgaruvchan, 5 mkm dan 29 
mkm gacha yoki 4 mkm dan 20 mkm gacha boradi. Hujayra hajmi 70 mkm dan 4500 mkm 
gacha bo‘lishi mumkin. O‘lchamlari 22 x 16 mkm bo‘lgan bitta o‘rtacha hujayraning 
og‘irligi taxminiy hisob-kitob bo‘yicha 17.7 x 10-9mg atrofida bo‘ladi [3].