|
3.XX asrda biologiya o’qitish metodikasining xolati.
XX asrdagi biologiya o’qitish metodikasiga V.V.Polovtsov katta xissa qo’shdi. U
1907 yili “Tabiiyotshunoslikning umumiy metodika asoslari” kitobini nashr qilib, unda
metodikaga oid bilimlar sistemasini yoritdi. Polovtsov darslikga kiritilgan o’quv
material mazmuni birinchidan shakl bilan funktsiyaning birligiga, ikkinchidan o’simlik
va ҳayvonlar ҳayoti ularning yashayotgan muҳiti bilan bog’liq ҳolda o’rganilishiga,
uchinchidan boy biologik mahlumot beradigan organizmlarni o’rganishga asoslanishi
kerakligini tahkidlaydi. Bu jarayonda olim amaliy mashg’ulotlar, ekskursiyalar
nixoyatda muxim axamiyatga ega ekanligini ko’rsatib o’tadi. V.V.Polovtsov birinchi
marotaba fan bilan o’quv fani orasidagi o’xshashlik va tafovutni ochib beradi va bu
soҳada tadqiqot ishlar olib borish lozimligini tahkidlaydi. Tabiiyotshunoslik metodikasi
tarixida V.V.Polovtsov ekologik bilimlarni targ’ib qilgan olim sifatida yuqori
baҳolanadi.
1917 yildan boshlab tabiiyotshunoslik fani biologiya fani deb atala boshlandi.
Bu davrda Moskva va Peterburg metodistlari biologiya o’qitish saviyasini oshirish,
uning tahlim va tarbiyaviy aҳamiyatini ochib berishga xarakat qildilar. 1920-1930 yillar
mobaynida biologiya o’qitishning asosiy muammosi bo’lib nazariya va amaliyotning
birligini joriy etish ҳisoblanadi. Buni amalga oshirish uchun bilimlar va ko’nikmalar
yahni o’quv materiali o’quv fanlarga taqsimlanmay, balki yil fasllarini ehtiborga olib
dolzarb mavzularga, masalan «Tabiat», «Qishloq bilan shaҳarning bog’liqligi», «Erdagi
ҳayot va ҳayotiy jarayonlarning fizik-ximik asoslari», «Ekish va o’simliklarni
parvarishlash» kabi mavzularga taqsimlangan edi. Bunday kompleks dasturlar tabiiy
ravishda o’quvchilarga sistemali bilim bera olmas edi, shunga ko’ra o’quv materialini
laboratoriya metodi asosida o’rganish targ’ib qilina boshlandi. Natijada o’quvchilar sinf
darslari o’rniga tabiatni kuzatish, tajriba o’tkazish bilan shug’ullana boshladilar.
Laboratoriya metodi o’quv dasturining asosiy maqsadi meҳnat, tabiat va jamiyat
kompleksni o’rganishdan iborat bo’lgan. Bu kompleks o’quv dasturlari maktablarda
o’qitiladigan o’quv fanlari orasidagi to’siqni bartaraf qilishga qaratilgan edi. Lekin
bunday kompleks o’quv dasturlari o’quvchilarga sistemali bilimlar bera olmasligi tezda
mahlum bo’lib qoldi. SHuning uchun 1931 yildan boshlab xukumat qarori bilan
boshlang’ich va o’rta maktab isloҳ qilindi va tahlim berishning asosiy tashkiliy shakli
dars bo’lishi lozimligi o’qtirildi. SHu paytdan boshlab maktablarda botanika, zoologiya,
odam anatomiyasi, fiziologiyasi, darvinizm o’quv fanlari maktab rejasiga kiritildi va
ana shu o’quv fanlar bo’yicha o’quv dasturlari va darsliklari yaratildi, ҳamda maktab
ҳayotiga joriy etildi.
Biroq 1964 yilga qadar maktab darsliklaridagi bilimlar biologiya fanining 1930-40
yillaridagi rivojlanish xolatini yoritib keldi. Vaҳolanki didaktikaning ilmiylik
printsipiga ko’ra maktab o’quv fanlari o’z mazmuniga ko’ra fanning keyingi yutuqlarini
o’zida ifoda qilishi lozim edi. Rossiya va O’zbekistonda chiqarilgan biologiya
darsliklarining biologiya fani yutuqlaridan orqada qolganligiga asosiy sabab shuki
1935-65 yillar mobaynida biologiya fanida qattiq g’oyaviy kurash davom etdi.
Akademik T.D.Lisenko boshliq bir guruҳ olimlar chet mamlakatlarda qo’lga kiritilgan
fan yutuqlarini tan olmadilar va ularni burjua olimlarining kashfiyotlari, ular g’oyaviy
jiҳatdan bizning dunyoqarashlarimizga zid degan baҳona bilan biologiya fanining
so’nggi yutuqlarini darslik saxifalaridan o’rin olishiga to’sqinlik qildilar. Faqat 1964 yil
oktyabrg’ oyida akademik Lisenko shaxsiyaga sig’inish barbod bo’lganidan keyin
maktabdagi barcha biologik dastur va botanika, zoologiya, odam anatomiyasi,
fiziologiyasi, umumiy biologiya darsliklari mazmuniga genetika, ekologiya, tsitologiya,
bioximiya, molekulyar biologiya va shu kabi fanlarning so’nggi yutuqlari kiritildi.
Yangi darslik bilan birga ularning o’qitish metodikasiga oid qo’llanmalar ҳam nashr
qilindi.
Bular qatoriga prof. P.I.Borovitskiy taҳriri ostida chiqqan “Biologiya o’qitish
metodikasi” M.1962, prof.B.V.Vsesvyatskiyning Biologiyaning umumiy o’qitish
metodikasi” M.1960, N.M.Verzilin va V.M.Korsunskayalarning “Biologiya
o’qitishning umumiy metodikasi” M.1983, prof. I.N.Ponamaryova taxriri ostida nashr
qilingan “Biologiya o’qitishning umumiy metodikasi” M.2003 kabilarni kiritish
mumkin.
Do'stlaringiz bilan baham: |
