Наманган давлат университети табиий фанлар факультети

4.Maktab zoologiya darsligining mazmuni va tuzilishi.
Maktab zoologiya darsligining muallifi professor O.Mavlonov bo’lib, u 172 
saҳifadan, 60 paragrifdan iborat. Unda 134 ta rangli rasmlar bor. Ҳar bir paragraf 
so’ngida bilimlarni nazorat qilish uchun savollar va test topshiriqlar berilgan. 
Darslikda bilimlar berish bilan o’quvchilarning ko’nikma, malakalarini 
shakllantirishga ҳam ehtibor qilingan. Mazkur masala 5ta laboratoriya 
mashg’ulotlarida o’z ifodasini topgan. 
Zoologiya darsligi tuzilish jiҳatidan botanika darsligidan tubdan farq qiladi. 
Agar botanika darsligining 5-sinf uchun mo’ljallangan o’quv materiallar 
morfologik, anatomik, fiziologik, ekologik bilimlar majmuasida tashkil topgan 
bo’lib, 6-sinf botanika darsligida asosiy ehtibor sistematik tushunchalarning 
o’zlashtirishga qaratilgan bo’lsa, zoologiya darsligida bir vaqtning o’zida sistematik, 
anatomik, morfologik, fiziologik, ekologik, gigienik bilimlar bayon etiladi. 
Zoologiya darsligining ikkinchi o’ziga xos jiҳati xayvonlar bilan tanishish 
evolyutsion printsipi asosida amalga oshirilganligidir. Odatda zoologiya darsligi 
o’quvchilarni umurtqasiz xayvonlarning bir ҳujayralilar yoki sodda xayvonlar 
vakillari bilan tanishtirishdan boshlanib, to sut emizuvchilarning eng yuksak 
vakillari bo’lmish primatlar turkumi vakillari bilan yakunlanadi.
5.Odam va uning salomatligi. 
Mazkur darslikning mualliflari professorlar B.Aminov, T.Tilovovlardir. Darslik 
68 soatga mo’ljallangan o’quv dasturi asosida yozilgan. U XVI bobdan, 55 
paragrifdan tashkil topgan. Darslikda «Kirish» dan so’ng odam organizmi ҳaqida 
umumiy mahlumot, tayanch xarakatlanish sistemasi, qon, qon aylanish sistemasi, 
nafas olish, ovqat xazm qilish, moddalar va energiya almashuvi, ayirish, ichki 
sekretsiya bezlari, nerv sistemasi, oliy nerv faoliyati, sezgi organlari, ko’payish va 
rivojlanish, odamning paydo bo’lishi to’g’risida mahlumotlar bayon etilgan. 
Darslikda ҳujayraning tuzilishi, to’qimalarga, suyaklarning tuzilishi, muskullarning 
dinamik xarakati va funktsiyasini kuzatishga, odam qonining shaklli elementlarini 
o’rganishga, qon ketganda birinchi yordam, ko’krak qafasini, nafas olganda va 
chiqarilganda karbonat angidridni aniqlashga siydik ayirish organlarining 
tuzilishiga, markaziy nerv sistemasi tuzilishini o’rganishga, ko’rish o’tkirligini 
aniqlashga oid laboratoriya mashg’ulotlarini o’tkazish metodikasi yoritilgan. 
Darslikda 92 rangli rasmlar, darslik so’ngida o’quv fani bo’yicha test savollari va 
xotima berilgan. Darslikning ijobiy tomonlari ҳaqida gapirib, uning o’quv dasturiga 
to’liq mos ҳolda yozilgani, o’tmishda va ҳozirgi davrda ijod qilayotgan olimlarning 
fanga qo’shgan xissalari, respublikadagi ob-ҳavo sharoitini ehtiborga olgan ҳolda 
keng tarqaladigan kasalliklar ҳaqida mahlumot berilganligini qayd qilish lozim. 
Darslikning salbiy tomoni ҳaqida to’xtab darslikda odam anatomiya, fiziologiyasiga 
nisbatan tibbiyot, xususan ҳar xil kasalliklar, ularning kelib chiqish sabablari va 
davolash ҳaqidagi mahlumotlarning ortiqcha berilganligini tahkidlab o’tish kerak. 

---

SHu bilan birga bahzi paragraflar (masalan 1, 33, 42§) dagi mahlumotlarni 
niҳoyatda kamligi, boshqa paragrifdagi (2,5,24,27,24,38) mahlumotlarni ko’pligini, 
bahzi paragriflar mundarijada bo’lib matnda uchramasligi (24§) ҳam ko’rsatib 
o’tish zarur. 
Bahzi bir mavzular, masalan ichki sekretsiya bezlari juda murakkab qilib 
berilgan. Unda keltirilgan gormonlar soni 25 tadan ortadi. Darslikda ilmiy 
chalkashliklar anchagina. «Meҳnat tufayli ibtidoiy odamlar avval tik yurishga, 
so’ngra qo’l barmoqlari bilan meҳnat qurollarni ushlashga o’rgangan (1§)