Asosiy tushuncha va tayanch so’zlar.
Uy vazifalari turlari, darslik bo’yicha uy vazifalari, amaliy ishlar bajarish, uy
vazifasini tarbiyaviy aҳamiyati.
Darslik bo’yicha uy vazifalari
o’qituvchining darslar bilan bog’liq bo’lgan
amaliy va darslik bo’yicha topshirig’ini o’quvchilar uyda mustaqil bajarishlarini
tashkil etish shaklidir.
O’kuvchilarning aksariyati darsliklardan to’g’ri foydalanishni bilmaydilar,
bahzi o’quvchilar topshiriq va mavzularni
darslikdan yodlab oladilar, ayrimlar
mavzularni yuzaki o’rganadilar. Uyga berilgan topshiriqlar o’quvchi fikrlashini
faollashtirgan, unda mustaqil ishlashga qiziqish uyg’otgan taqdirdagina ko’zlagan
maqsadga erishiladi. Buning uchun ҳar qanday topshiriq savollar shaklida
ifodalangan bo’lishi kerak, o’quvchilar sinfda gapirib berish uchun darslik tekstini
qatorasiga yodlab olmasdan, undan kerakli materialni tanlab olib, ularga javob
tayyorlaydilar. Bunga erishish uchun darslikdagi
ushbu mavzuni yodlang yoki
o’rganing degan iboralardan voz kechish kerakdir.
O’quvchilarning darslik bilan ishlashlaridan asosiy maqsad o’qiganlarini
tushunishdir, mantiqiy o’qishni bilishdir, urg’uni to’g’ri ishlatish, qonun va
qoidalarni aniq ajrata olishdir.
Mavzular oxirida berilgan savollar o’quvchilar ishini ancha faollashtiradi.
O’qituvchi o’zi ҳam savollar tuzib, o’quvchilarga javob topishni taklif etadi.
Berilgan savollar orasida ayniqsa taqqoslashni talab etadigan savollar aloҳida
aҳamiyatga kasb etib o’quvchilarning shaxsiy kuzatishlariga ҳam asoslanadi.
Taqqoslash sinfdan-sinfga o’tgan sari murakkablashib boradi.
O’quvchini tanishtirish va taqqoslashga, o’xshash va farqlanuvchi belgilarni
aniqlashga majbur etish maqsadiga ega bo’lgan uy
vazifalari matnni tushunib
o’qishlarini rivojlantiradi. Bunday topshiriqlarga mos ravishda o’quvchilarga
kichik jadval to’ldirish taklif etiladi. Misol uchun 6-sinfda quyidagicha jadvallar
berilishi mumkin.
Gulli o’simliklarning oilalari Gul tuzilishi
Meva xili
Darslik bo’yicha uy vazifalari o’tilgan darsda ҳosil qilingan bilimlarnigina
emas, balki undan oldin o’zlashtirilgan bilimlarni ҳam mustaҳkamlash yuzasidan
bo’lishi mumkin.
Darsda o’qituvchi ish uslublari sistemasi vositasida o’quvchilarni uyda
darslikdan to’g’ri foidalanishni o’rgatib boradi. Bu uslublar quyidagilardan iborat:
Yuzaki qarab chiqish orqali darslik materiali ҳaqida dastlabki tushunchaga ega
bo’lishj.
Matnning bir muncha qiyin qismlarini, tahriflarni, qonun,
qoidalarni,
lug’atlarni o’qish va taxlil qilish, rasm, sxema, jadvallarni ko’rib chiqish va
mahnosini tushinib olish, raqamli mahlumotlarga ehtibor berish.
O’quvchilar uyda darslik bilan ishlaganda matnni o’rganishdan oldin, maqola
yoki mavzuning asosiy qoidalarini aniqlab olishlari va boshqa mahlumotlardan
ajratib olishlari kerak. Yuqori sinf o’quvchilari darslikni o’qish vaqtida qisqacha
yozib borishlari foydalidir, ular o’rgangan matnni xotirada ko’proq
qolishga
yordam beradi. Darslik mavzulari bo’yicha rejalar tuzish, tezis va maqolalar
yozish, bularning ҳammasi o’quvchilarni darslikdan to’laroq va chuqurroq
foydalanishga, uy vazifasini tushunib tayyorlashga yordam beradi.
Bilimlarni mustaҳkamlashda rasmlar katta aҳamiyatga ega bo’ladi. O’quvchilar
faqat og’zaki javob berib qolmay, balki ayrim gullarning, xayvonlarning va
ularning
organlarining tuzilishini, sxematik chizishni ҳam bilishlari kerak.
SHuningdek, ular qon aylanish, nafas olish, ovqat xazm qilish, moddalar
almashinuvini sxemasini chizishni ҳam bilishlari zarur.
Uyda bajariladigan amaliy ishlar tabiiy material bilan mustaqil amaliy ish
bajarishni talab etuvchi ҳar xil topshiriqlar katta aҳamiyatga ega. Uy vazifalari
morfologik va fiziologik xarakterda bo’lishi mumkin.
Morfologik xarakterdagi
vazifalar gerbariy tayyorlash, gul qismlarini ajratish.kabilar darsda tegishli
materialni o’rganilgandan so’ng bilimni mustaҳkamlash uchun beriladi. Fiziologik
mazmundagi topshiriqlarni tajriba yoki kuzatish natijalaridan tegishli darslardan
foydalanish uchun olidindan berish mahqul.
Dastlabki eksperimental ishlarni mahlum muddatda qaysi darsda foydalanish
uchun ularni o’quvchilarga topshirish vaqtini ҳisoblab chiqish zarur.bunday uy
vazifalari ko’proq botanikadan bo’lishi mumkin. Ularni bajarish uchun taxminan
necha kun kerakligi quyida keltirilgan
Gerbariy quritish uchun – 7 kun
Urug’ning ҳar xil sharoitda unib chiqishi – 7 kun
Ildizning o’sishini kuzatish – 10 kun
Qalamcha va parxishdan o’simlik o’stirish uchun – 14 kun
Tajribalar natijasini o’quvchilar o’qituvchining ko’rsatmasiga binoan tegishli
darslarga olib keladilar. Tajribalar ҳaqida mahlumot beradilar. O’z
tajribasini
o’qituvchi bajarayotgan tajriba bilan taqqoslaydilar. Zoologiya bo’yicha amaliy
ishlar asosan kuzatishlar bilan bog’liqdir. Masalan: qushlarning in qurishi, tuxum
bosib yotishi, qaldirg’ochlarning jo’jalariga ҳasharotlar olib kelishi kabilardir.
Odam va uning salomatligi kursidan uy vazifalari ҳam amaliy va tadqiqiy
mazmunda bo’lishi mumkin. Bularga uy sharoitlarida suyaklarni kuydirish, ularni
kislotaga solish, ҳayvonlarda shartli reflekslar ҳosil qilish kabilarni olish mumkin.
Umumiy biologiya kursidan ҳam tabiiy obhektlar bilan ishlash bo’yicha ҳar xil
mustaqil topshiriqlar bo’lishi mumkin. Bunday topshiriqlar organizm shakllarining
xilma-xilligini o’zgaruvchanligini va moslanishlarini ҳar xil ekologik omillarini
organizmga tahsirini o’rganish yuzasidan bo’lishi mumkin.
Uyda o’tkazilgan tajriba natijalari to’plangan gerbariy va kollektsiyalar
darslarda foydalaniladi. O’quvchilarning axborotlari o’qituvchi
bayon qiladigan
materialga kiritiladi.
SHunday qilib o’quvchilarning uy vazifalari xilma-xil bo’lishi mumkin.
1.
Darslik bilan ishlash:
Savollarga javoblar:
Jadvallar tuzish.
2.
Jurnal va ilmiy-badiiy adabiyotlar o’qish.
3.
Mavzular uchun maqola va rasmlar tanlash.
4.
Tabiiy obhektlar bilan ishlash:
O’simlik va ҳayvonlarni kuzatish:
Tajribalar qo’yish va ҳakozalar.
Do'stlaringiz bilan baham: 
