Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

Ijtimoiy psixologiyaning Rossiyada rivojlanishi. 

---

24 
Sobiq ittifoq davlatlarida, birinchi navbatda Rossiyada ijtimoiy psixologiya 
XX asrning 20-yillardan boshlab rivojlana boshladi. Bu borada rus ijtimoiy 
psixologiyasining asoschisi Bexterev refleksologiya nazariyasi doirasida shaxs 
xulq-atvorining motivlarini tushuntirishga harakat qilgan.
Uning
fikricha, barcha ongli va ongsiz jarayonlar tashqi xulq-atvorda, 
harakatlarda ifodalanadi, shuning uchun ham tashqi harakatlarni, qiliqlarni, nutqni, 
tovushni o‘rganish orqali shaxsning o‘zini va bu harakatlarning sabablarini 
aniqlash mumkin.
Rossiyada ijtimoiy psixologiyaning predmetiga doir munozaralar
• 
Ijtimoiy psixologiya tarixida bahs va munozaralarning ikkita bosqichini 
ajratish mumkin: XX asrning 20-yillari va 50-60 yillar.
• 
Mazkur bosqichlar tarixiy davrlarga qiziqish uyg‘otadi, shu bilan birga 
ijtimoiy psixologiyaning ilmiy bilimlar tizimidagi maqomini tushunish, 
uning predmetiga nisbatan to‘g‘ri yondashishga ko‘maklashadi. 
• 
XX asrning 20-yillari, ya`ni Sovet hokimiyatining dastlabki yillarida 
ijtimoiy psixologiyaning predmeti xususidagi munozaralarni ikkita xolat 
orqali izohlash mumkin: 
• 
Revolyutsiyadan keyin, yangi qurilayotgan jamiyatda hayotning o‘zi 
ijtimoiy-psixologik muammolarni hal etish vazifasini ilgari surdi. 
• 
Ikkinchi tomondan o‘sha davr uchun xos bo‘lgan g‘oyaviy kurashlar, 
ishtimoiy-psixologik bilimlar sohasini ham to‘la qamrab oldi.
Rossiyada ijtimoiy psixologiyaning kelgusi taqdiriga Georgiy Ivanovich 
Chelpanov (1862-1936)ning nuqtai-nazari ham o‘ziga xos ta`sir ko‘rsatdi, 
tadqiqotchi psixologiyani ikkita qismga: ijtimoiy va alohida psixologiyaga 
ajratishni taklif etadi. Uning fikriga ko‘ra, ijtimoiy psixologiya marksizm g‘oyalari 
doirasida shakllanadi, bevosita psixologiyaning o‘zi esa empirik fan sifatida 
qolishi, marksizmdan, umuman olganda dunyoqarashdan xoli bo‘lishi talab etiladi 
(Chelpanov, 1924). 
• 
Bunday yondashuv ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida rasman tan olinishi 
va uning yashab qolish huquqini asoslashga xizmat qildi.
Chelpanovning qarashlari taniqli psixolog, faylasuf, pedagog Pavel Petrovich 
Blonskiy(1884-1941) tomonidan rad etiladi va quyidagi fikrlar bildiriladi: 
• 
Odam psixikasini tavsiflashda, eng avvalo ijtimoiy muxitning rolini tahlil 
etish zarurati paydo bo‘ladi.

---

25 
• 
―Ijtimoiylik‖ kishilarning boshqalarga bog‘liq xolda kechadigan o‘ziga xos 
faoliyati sifatida talqin etilishi lozim. 
XX 
asrning 
30-yillarida 
A.S.Makarenko, 
A.Zalujniy, 
L.S.Vigotskiy, 
N.K.Krupskaya, M.Suxomlinskiy va boshqa qator olimlar o‘z nazariy qarashlarini 
marksizm g‘oyalari bilan bevosita bog‘lab, jamoa va shaxs nazariyasini yaratdilar.
Ular shaxsning shakllanishida ijtimoiy muhitning, jamoaning rolini, ta‘lim va 
tarbiyaning hal qiluvchi ahamiyatini ko‘rsatib berishga harakat qildilar.