Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi


O‘zbekistonda ijtimoiy-psixologik tadqiqotlarning o‘rni va istiqbollari



Download 1,56 Mb.
Pdf ko'rish
bet22/101
Sana02.12.2022
Hajmi1,56 Mb.
#876928
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   101
Bog'liq
Majmua. Ijtimoiy ps. 2 kurs. 3-sem. 2022.

O‘zbekistonda ijtimoiy-psixologik tadqiqotlarning o‘rni va istiqbollari. 
Ijtimoiy psixologiyaning fan sifatida yurtimizda rivojlanish tarixiga e‘tibor 
beradigan bo‘lsak, tarixan qisqa fursatda uning rivojlanishi uchun imkoniyatlar 
kengayib borayotganligini ta‘kidlash joiz. Mamlakatimizning birinchi Prezidenti 
Islom Karimov 1997 yildayoq O‘zbekiston Respublikasida kadrlar tayyorlashning 
milliy dasturini ishlab chiqarish zarurati to‘g‘risida gapirib, unda ijtimoiy 
psixologiya va sotsiologiya kabi yangi yo‘nalishlarni rivojlantirishga alohida 
e‘tibor qaratilishi lozimligini ta‘kidladilar. Ilmiy salohiyatli, ma‘nan baquvvat, yurt 
uchun, xalq va Vatan uchun sadoqatli yangi avlodni tarbiyalash, unda faol 
fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish shaxs va jamiyat o‘zaro munosabatlarini 
yaxshi bilishni taqozo etishini davlatimiz rahbari o‘ta ziyraklik bilan tasavvur 
qildilar, shu bois Birinchi Prezidentimizning barkamol avlod tarbiyasiga oid barcha 
asarlaridan psixolog olimlar, jumladan, ijtimoiy psixologiya sohasida izlanishlar 
olib borayotgan olimlar to‘g‘ri xulosalar chiqara oldilar. 
Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, O‘zbekistonda o‘tkazilayotgan ijtimoiy 
psixologik tadqiqotlar dastlab asosan oila va oilaviy munosabatlarga 
bag‘ishlanganligi bilan xarakterlanadi va shunga bog‘liq tarzda oxirgi yillarda ham 
shaxsning kamol topishida ijtimoiy muhit omili o‘rganilganda, eng avvalo oilaviy 
ijtimoiylashuv nazarda tutiladi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov 2004 yilda 
tarixiy 
bir xujjatga – 
―O‘zbekistoo xotin-qizlar qo‘mitasi faoliyatini 
takomillashtirish borasidagi qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida‖gi Farmonlari 
munosabati bilan xotin-qizlarni davlat va jamiyat qurilishigi ishtiroklarini to‘la 
ta‘minlash vazifasi o‘rtaga qo‘yildi va gender tadqiqotlarga ham katta yo‘l ochildi.
Bundan tashqari, yangi davr avlodining jamiyatda ro‘y berayotgan turli 
xodisalarga munosabati, ularga beradigan bahosi va ular ta‘sirida shakllandigan 
ijtimoiy xulqi masalasi yurtimizda ijtimoiy tasavur kontseptsiyasi asosida turli 
yo‘nalishli izlanishlar uchun istiboqlli yo‘nalishga yo‘l ochdi. Bundan tashqari, 
yangicha ishlab chifqarish va ijtimoiy munosabatlar sharoitida xodimlar xulqini 
muvofiqlashtirish 
borasida 
boshqaruv 
psixologiyasi 
bo‘yicha 
amalga 
oshirilayotgan monografik tadqiqotlar ham yangi davr ijtimoiy psixologiyasining 
predmeti ekanligini ta‘kidlash mumkin. Bundan tashqari, O‘zbekistonda tadbiqiy 
yo‘nalishdagi ijtimoiy psixologik izlanishlarga keng yo‘l ochildiki, bu xolat ushbu 
fanning yangi davr fani ekanligini isbotlamoqda. 
Shuni alohida ta‘kidlash joizki, birinchi ijtimoiy psixologik tadqiqot 
yurtimizda XX asrning 70-yillari oxiri 80-yillarning boshida I.Yoqubov tomonidan 
o‘tkazilgan bo‘lib, u oilaviy munosabatlarning barqarorligi va er-xotin ijtimoiy 
rollarining muvofiqligini ta‘minlovchi ijtimoiy-psixologik omillarni o‘rgandi. 
Tadqiqot natijasida shu narsa aniqlandiki, oila a‘zolarining rollar borasidagi 


27 
muvofiq o‘zaro munosabatlari oilaviy hamjihatlikning muhim shartidir. Oilaviy 
mojarolar esa, asosan hozirgi zamon o‘zbek ayolining ijtimoiy mehnat bilan 
bandligi 
hamda 
oilaviy 
munosabatlarda 
eskilik 
sarqitlarining 
saqlanib 
qolganligidadir.
Keyinchalik shu kabi oila va oilaviy munosabatlarning ijtimoiy psixologik 
fenomenlariga bag‘ishlangan tadqiqotlar o‘zbekistonlik olimlar G‘.B.SHoumarov 
va uning izdoshlari, shogirdlari ishlarida rivojlantirildi. Masalan, G‘.Shoumarov va 
Y.Morshinalarning (1986) tadqiqotlarida oilada bolalar tarbiyasiga bevosita ta‘sir 
ko‘rsatadigan ijtimoiy-psixologik omillar o‘rganildi, chunonchi, unda o‘ziga xos 
milliy va an‘anaviy o‘zaro munosabat xususiyatlarining o‘rni belgilandi.
Oilaviy munosabatlar psixologiyasi xususida o‘tkazilgan muhim 
tadqiqotlardan biri N.Sog‘inovning o‘zbek oilasiga xos bo‘lgan nikoh va oila 
munosabatlari-nikohdan qoniqish, nikoh motivlari, oila qurishning o‘zbeklarga xos 
bo‘lgan yosh xususiyatlari, yosh o‘zbek oilalaridagi psixologik mojarolar va 
ajralishlarning sabablarini tizimli ravishda o‘rgangan ilmiy ishidir. Bu tadqiqotda 
ilgari xech o‘rganilmagan ilmiy ma‘lumotlar to‘plandiki, ularga ko‘ra, o‘zbek 
oilasining qurilishiga sabab bo‘ladigan asosiy motiv – bu ―Farzandli bo‘lish‖, 
(birinchi o‘rinda), ikkinchi o‘rinda ―Jamoatchilikning gap-so‘ziga qolmaslik‖, 
uchinchi o‘rinda ―Ota-ona va qavmi-qarindoshlarning istaklarini bajo etish‖ va 
hokazolar aniqlandi. N.Sog‘inovning to‘plagan ma‘lumotlari yosh oilalar, 
mojaroli oilalar va yoshlar tarbiyasi bilan mashg‘ul bo‘lganlar uchun muhim ilmiy 
yo‘l-yo‘riqdir. Bu kabi izlanishlar keyinchalik M. Utepbergenev, M. Dushanov 
ishlarida davom ettirildi. Ularda oila va nikoh munosabatlari qoraqalpog‘istonliklar 
va qirg‘iz oilalari misolida o‘rganildi. 
Oxirgi 10-20 yil oralig‘ida O‘zbekistonda ijtimoiy tasavvurlar 
kontseptsiyasi doirasida o‘tkazilayotgan tadqiqotlar (V. Karimova, K. Rahimova,Z. 
Nishonova, M. Umarova, O. Hayitov, G. Yadgarova, L. Karimova, K. Farfieva, 
SH. Eshmetov, N. Lutfullaeva, O. Qodirova va boshqalar) ayni shu yo‘nalishning 
istiqbolli ekanligini, shaxs va jamiyat o‘rtasidagi murakkab va serqirrali 
munosabatlarning ijtimoiy xulqda namoyon bo‘lishi mexanizmini tushuntirishda 
nazariy-metodologik asosning mavjudligini isbotladi. 
Keyingi yangi davrda gender tenglik masalasi, xotin-qizlarning davlat va 
jamiyat qurilishidagi rolini oshirishga bag‘ishlangan qator tadqiqotlarga yosh 
psixolog olimlarning qo‘shilishi ushbu yo‘nalishning ham istiqbolli ekanligini 
ko‘rsatmoqda. Davr talabidan kelib chiqayotgan bu vazifa o‘zbek psixologlari 
oldiga qator muammolarni qo‘yish bilan birgalikda ulardan gender muammolari, 
jinsiy tafovutlar masalasiga ilmiy jihatdan yondashishni taqozo etadi.
Shuni alohida ta‘kidlash joizki, o‘g‘il va qizlarning ijtimoiy tasavvurlarida 
jinsiy tafovutlarga oid tushuncha, bilim va ko‘nikmalar, stereotiplar eng avvalo 


28 
oilada shakllanadi, shuning uchun ham oila psixologiyasi doirasida aynan jinsiy 
tafovutlar va gender muammolari o‘rganilishi va amaliyotda qanday ekanligi 
tadqiq etilishi kerak. 
Avvalo shuni ta‘kidlash joizki, 

Download 1,56 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   101




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish