Namangan davlat universiteti pedagogika-psixologiya fakulteti psixologiya kafedrasi

antropologiya, etnografiya, arxeologiya
sohasida 
ham qator muvaffaqiyatlar qozonila boshlandiki, ular ham qo‘lga kiritgan noyob 
natijalarni ijtimoiy psixologiyasiz aniq ta‘riflay va tavsiflay olmadi. Masalan, 
aynan shu davrda ingliz antropologi E. Teylor ibtidoiy jamoalarning madaniyatiga 
oid, amerikalik etnograf va arxeolog L. Morgan xindularning turmush tarzi, 
frantsuz sotsiolog va enografi L.Levi-Bryul ibtidoiy odamning tafakkur tarziga oid 
tadqiqotlarini yakunladi.
Bu tadqiqotlar natijalarini to‘la tahlil etish esa muayyan etnik guruhlarning 
o‘ziga xos an‘analari, urf-odatlarini bilish, bir-biri bilan taqqosalashni taqozo etdi. 
Kapitalistik munosabatalar jamiyatda muayyan kriminal guruhlarning ham paydo 
bo‘lishi ularning xulq-atvoriga xos psixologik qonuniyatlarni ochish, 
jinoyatchilikning ko‘p xolatlarda uyushgan guruh tomonidan sodir etilgani sababli, 
shunday guruhning psixologiyasini o‘rganishni talab etdi.

Amerikalik psixolog T.Shibutani haqli ravishda ta‘kidlaganidek, ayrim 
fan vakillarining o‘z muammolarini hal qila olmayotganligi ijtimoiy 
psixologiyaning mustaqil fan tarmog‘i sifatida bo‘linib chiqishiga zamin 
yaratdi (T. Shibutani, 1999). 
XIX asrning o‘rtalariga kelib, shu paytgacha alohida individ psixologiyasini 
o‘rganib kelayotgan 
psixologiya
fanida, ayniqsa, uning patapsixologiya tarmog‘ida 
ayrim noyob tadqiqotlar olib borildi, individ xulqini uni o‘rab turgan insonlar va 
ular o‘rtasidagi o‘zaro munosabat va hamkorliksiz tasavvur qilib bo‘lmay qoldi.
 
 
O.Kont va G.Spenser g‘oyalarining taraqqiy etishi. 
Shunday qilib, sotsiologiyada psixologik yo‘nalish paydo bo‘ldi,
G.Tarddan keyin L.Uord, F.Giddings va boshqalar ijtimoiylik qonunlarini 
jamoaning ruhiy holati bilan uzviy ravishda o‘rgana boshladilar. Ularning fikricha, 
ijtimoiy fakt – bu ijtimoiy aql, tafakkur bo‘lib, u ―jamiyat psixologiyasi‖ yoki 
sotsiologiyaning bahs mavzusi sanaladi.
Yuqorida qayd qilingan ilmiy-falsafiy, ijtimoiy manbalar, shart-sharoitlar 
tufayli ijtimoiy-psixologik g‘oyalar shakllanib bordi. Mazkur qarashlar sof 
psixologiyaga uchun taaluqli bo‘lamagan, sotsiologiya doirasidan ham chiqib 
ketadigan alohida mustaqil fan – ijtimoiy psixologiyaning paydo bo‘lishi uchun 
zamin yaratib berdi.

---

15