Namangan davlat universiteti madaniyatshunoslik

I. Notiqlik san’ati turlari.
I. Siyosiy-ijtimoiy notiqlik: 
1.
Siyosiy-ijtimoiy va siyosiy iqtisodiy mavzudagi nutq. 
2.
Sessiya, konferensiyadagi nutq. 
3.
Siyosiy nutq. 
4.
Diplomatik nutq. 
5.
Siyosiy sharh. 
6.
Harbiy vatanparvarlik nutqi.
7.
Miting nutqi.
8.
 
Ilmiy-ommabop nutq.
 
II. Akademik notiqlik: 
1.
O‘quv yurtlari ma’ruzalari. 
2.
Ilmiy nutq (ma’ruzalar). 
3.
Ilmiy sharh. 
4. Ilmiy axborot. 
III. Sud notiqligi: 
1.
Qoralovchi (prokuror) nutqi. 
2.
Jamoatchi-qoralovchi nutqi. 
3.
Oqlovchi (advokat) nutqi. 
4.
Jamoatchi-oqlovchi nutqi. 

---

40 
5.
O‘z - o‘zini himoya qilish nutqi. 
IV. Ijtimoiy-maishiy notiqlik: 
1. Madhiya (yubiley yoki maqtov nutqi). 
2. Ta’ziya (motam nutqi). 
3. Tabrik nutqi (tost). 
V. Diniy notiqlik: 
1. Xutba. 
2. Va’z.
1
Ko‘plab fanlarning beshigi bo‘lgan qadimgi Yunoniston (Gretsiya) notiqlik san’ati sohasida ham 
jahon madaniyati tarixining eng yorqin sahifalarini yaratdi. 
Yunon notiqligining eng qadimiy sarchashmalari haqida deyarli hech bir yozma 
ma’lumot qolmagan. Notiqlik san’ati haqidagi ilk ma’lumotlarni esa faqatgina Gomerning 
(eramizdan oldingi XII asr) «Iliada» va «Odisseya» nomli dostonlaridan olish mumkin. Gomer 
dostonlari ma’lumotiga qaraganda qadimgi Yunoniston tuprog‘ida eramizdan avval, ana shu 
davrlarda, Nestor, Menelay, Odissey, Axill kabi bir talay mashhur notiqlar bo‘lganlar. Gomer 
turli voqealar tasviri jarayonida yo‘l-yo‘lakay eslab o‘tgan yuqoridagi to‘rtta notiqlarning 
notiqlik san’atining to‘rtta yo‘nalishga mansubligi, ulardan ayrimlarining esa maxsus notiqlik 
maktablarida tahsil olganliklarini qayd etadi. Xususan, Axillning Feniks ismli so‘z ustasi 
darsxonasida saboq olganligini aytadi. Ushbu fikrlar shuni ko‘rsatadiki, notiqlik san’ati o‘sha 
davrlarda xuddi harbiy mutaxassislik va boshqa shu kabi ijtimoiy - siyosiy zarur mutaxassisliklar 
qatori maxsus maktablarga ega bo‘lgan. Yunonistonda keyinchalik aristokratiya, demokratiya 
tuzumining o‘rnatilishi natijasida davlat ishlarida, xalq majlislarida, senat kengashlari va sud 
jarayonlarida mamlakatning har bir erkin fuqarosi ishtirok etish, ko‘rilayotgan masala yuzasidan 
erkin muhokama yuritish huquqiga ega bo‘lgan. Bu hol keng omma orasida ham notiqlik 
sa’natining rivojlanishi uchun juda qulay sharoit yaratdi. Chunki notiqlik san’ati har bir fuqaro 
uchun zaruriy ehtiyojga aylangan edi. Shu bois barcha davlat arboblaridan tortib, xalq 
majlislarining ishtirokchisi bo‘lgan erkin fuqarolar ommasi notiqlik san’atining asoslarini 
egallash uchun kurashar va maqsadga erishish uchun maxsus ustoz - o‘qituvchilardan dars 
olishardi. Badavlat oilalar esa o‘z farzandlarini bolalik chog‘idanoq shu mo‘tabar san’at bilan 
qurollantirishga urinar va farzandlarini maxsus notiqlik san’ati maktablariga berib o‘qitardi. 
O‘z - o‘zidan ma’lumki, ana shu ommaviy ehtiyoj tufayli notiqlik san’atining boshlang‘ich, o‘rta 
va oliy ta’lim darajasidagi maktabi mavjud bo‘lib, ularda ming-minglab kishilar maxsus ta’lim 
olardi. Lekin shuni unutmaslik kerakki, Yunon demokratiyasi nechog‘liq demokratiya bo‘lmasin, 
biroq u hozirgi tushunchadagi eng progressiv ma’nodagi demokratiya emasdi. Gap shundaki, 
antik Yunonistonning davlat sistemasi quldorlikdan iborat edi. Erkin fuqarolardan tashqari yana 
ikki toifa bor ediki, ular qullar va chetdan kelgan, kelgindi, deb kamsitiluvchi kishilar bo‘lib, ular 
erkin fuqarolar ega bo‘lgan huquqlardan foydalanishga mutlaqo haqlari yo‘q edi. 
Sud ishlarida o‘rnatilgan tartib notiqlik san’atining yuksalishiga katta bir turtki bo‘ladi. 
Sud jarayonida da’vogar ham, himoyalanuvchi ham - har biri o‘z manfaatini himoya qilish uchun 
kurashardi. Sud hukmining qaysi tomon foydasiga hal bo‘lishi ko‘pincha sudlanuvchi shaxs yoki 
da’vogarning notiqlik san’atidagi mahoratiga bog‘liq edi. Qay tomon o‘zining mantiqiy, asosli 
dalil va ma’lumotlari bilan sud hay’atini ishontira olsa, hukm o‘shaning foydasiga chiqarilar edi. 
Lekin hamma sudlanuvchi yoki da’vogarlar ham yetuk notiq bo‘lgan raqiblarining tazyiqiga 
dosh berishlari qiyin edi. Shuning uchun ham antik sud tizimining qoidalariga ko‘ra bunday 
kishilarga u yoki bu kishi nomidan so‘zlovchi notiqlardan yordamchi olishga ruxsat berilardi. 
Sud jarayonida boshqa birov manfaatini ko‘zlab, nutq so‘zlovchi ana shu toifadagi notiqlarga 
sinegorlar deyilib, ularning nutqi