Namangan davlat universiteti madaniyatshunoslik

Ommaviy auditoriyani bilish ishlash 
 so`zi bilan marifiy targ`ibot-tashviqot ishlarida bir vaqtning o`zida va bir 
xil funksiyada ishtirok etuvchi odamlarning katta bir guruxi tushinilmoqda. Ommaviy 
auditoriyaga mo`ljallangan ish shakillaridan keng foydalanish ish marifiy targ`ibot-tashviqot 
muvaffaqiyatini taminlashda katta axamiyatga egadir . Ayni paytda ommaviy ish madaniyyat 
muassasalarining olib boriladigan tashviqiy ishlarining tasir doirasini shunchalik qaytaribgina 
qolmay u insoning vaqti-vaqti bilan odamlarniing keng doirasi bilan muomila qilish, odat tusiga 
kirgan turmush va ishlab chiqarish aloqalari doirasidan tashqari chiqishga muxim axamiyatga 
ega bo`lgan voqealarni birgalikda nishonlash va boshqa extiyojlarni qondirishga yordam beradi.
Ommaviy auditoriya –shakillantiruvchi tasirning ancha o`ziga xos obyektidir.Ularning 
xarakterli xususiyatlariga to`xtalib o`tamiz. Ommaviy auditoriyani tarkibi doimiy emas. U 
tadbirdan tadbirga va xatto bir tadbirning o`zida xam o`zgarib turushi mumkin. Tub qiziqish va 
intilishlarning ancha mos kelishi sharoitida ommaviy auditoriya sezilarli darajada bir-biridan 
farq qiluvchi kishilardan iboratdir.Xatto nisbatan bir xil deb xisoblangan auditoriya (yuqori sinf 
o`quvchilari kechasi kasb bayramlari) xam didlari mayinlari qiziqishlari pisxologok sifatlari 

---

36 
turlicha bo`lgan kishilarni birlashtiradi. Ko`plab boshqa kishilar bilan bevosita aloqa bo`lgan 
tinglovchilarda qabul qilish xarakteri o`zgaradi xis-tuyg`ulari faollashadi o`zaro tasir anlangan 
yoki anglanmagan taqlid qilish tez rivojlanadi. Umumanommaviylikni shakilliantiruvchi tasir 
kuchiga ega bo`lsa xam ayrim cheklashlarsiz deb xisoblamaslik kerak. Jumladan ommaviy 
tadbirlar uchun ommaviy qiziqish tig`diradigan (yirik ichki va siyosiy viqealar maxalliy 
xayotning umum axamiyatli damlari bilan bog`liq).xilma-xil mavzular tanlaymiz. Bir qator 
muamolar xam borki ularni ommaviy auditoruyada ko`tarib chiqish maqsadga muvofiq emas. 
Umuman olganda ommaviy auditoriyaning quydagi xarakterli xususiyatlarini sedan 
chiqarmaslik kerak. 
A)
Eng avvalo notiq auditoriyaning strukturasini xisobga olishi kerak. Auditoriyaning 
strukturasi deganda tinglovchi deganda tinglovchilar o`rtasidagi
Aloqa va o`zaro munosabatlar xarakteri ko`zda tutiladi.Agar madaniyat saroyi yoki markazga 
turli korhona tashkilotlardan kishilar yig`ilgan bo`lsa ular o`rtasida rasmiy va norasmiy 
munosabatlar tarkib topgan bo`ladi. Masalan ishchi boshliq xodim va xokazo. Bu munosabatlar 
(ular O`rtasida)uchrashuvning maruza yoki boshqa biron tadbirning qanday o`tishiga malum 
daraja tasir ko`rsatmasdan qolmaydi.Bazan shunaqasi ham bo`ladiki bir kishining lekin ancha 
obro`li kishining bildirgan fikri jamoda nutqqa bo`lgan umumiy munosabatni belgilab xam 
beradi. 
B)Endi aditoriyalarning bir xillik darajasini aniqlash ustida so`z yuritamiz. Bunda 
tinglovchilarning yoshi jinsi kasbi ular orasidagi xotin-qizlar bilan erkaklarning yoshlarining 
balog`atga yetgan va qari kishilarning o`rtasida farqni xisobga olish tushiniladi.BU guruhlardan 
har birining o`ziga xos qiziqishlari extiyojlari bo`ladi tinglanilayotgani yoki tomosha 
qilinayotgan material-axborotga munosabati xam bir xil bo`lmaydi.Masalan ko`pchilik Xotin-
qizlardan iborat bo`lgan bo`lsa auditoruya tarbiya axloq insoniy munosabatlar kabi masalalarga 
ayniqsa moyin bo`lsa erkaklar (ko`pchiligi) auditoriyasi esa social ijtimoiy davlat 
munosabatlariga siyosatga sportga professional talimga katta qiziqish bilan qaraydi. 
Tabiyki ana shundan kelib chiqib missolar illyustirasiyalar tanlash vaqtida buni xisobga 
olmasdan bo`lmaydi. 
B)
Auditoriya tarkibining kasb kori (profsioonal )Jihatdan bir xil bo`lish targ`ibot-tashviqot 
ishida ancha qulaylik tug`diradi.CHunki bunday bir xillik birion piredmet xaqida butun 
auditiriyada mavjud bo`lgan umumiy tushunchaga tayanish yani mazkur ixtisosdagi 
kishilarga mo`ljalangan misollarni keltirish imkonini beradi bu xol nutqni ancha tushinarliroq 
tasirchanroq qiladi. 
C)
Agar targ`ibotni –tashviqotni markaz xodimiga tinglovchilar oldida so`zga chiqish kerak 
bo`lsa u tinglovchilarning miqdoriga xech 
Maxal befarq qaramaslik kerak.CHunki bir necha yuz kishilik auditoriya bilan bir necha kishilik 
auditoriya o`rtasidagi juda katta bo`ladi.Bu ikki xil auditotiyada bir –xil usulda gapirib 
bo`lmaydi.Negaki so`zlovchining to`plagan miqdoriga bog`liq bo`ladi.U yuz kishi 
qatnashayotgan auditoriyaga o`ziga erkin tiradi.Xar bir kishiga murojat qilish imkoniga ega 
bo`ladi.Katta auditorya bazi kishilarni rohatlantirib yuborsa boshqa kishilarning malum darajada 
cheklab qo`yadi.Tinglovchilar bilan yutqni joylashuv tartibi ham etibor berishni talab qiladi.
G)Auditiriyaning yana bir muhim xususiyatlaridan biri tayorgarligi darajasidir-bu bir 
tayorgarlik darajasi malumoti va professional jihatdan xabardorligi bilan belgilanadi. 
Auditoriyaning tayorlashgani bilan uning maruza doklad axborotni bilish moyilligi intilishi 
o`zaro bog`liqdir.Bu yerda inson extiyojlari birinchi o`rida turadi.Agar auditoriyada axborotlarni 
bilish bilib olish istagi bo`lsa o`ziga kerakli materiyalashtirib olishga tayyor turadi va aktivlik 
ko`rsatadi.Notiq foydalangan ilmiy tushunchalar tizimi g`oyat aniq bo`lishi kerak.shuning uchun 
xam tinglovchilarning manaviy dunyosiga olib o`tadigan ko`prik rolini bajara oladi.So`ngra 
tashviqotchi mutaxasis sifatida o`ziga oddiy xaqiqiy bo`lib ko`ringan ko`pgina qoidalarni 
auditoriyaning katta bir qismiga izoxlab berish talab etilishini cisobga olish kerak 
bo`ladi.Aksincha lector izoxlab bermaganligi sababli uning nutq tinglovchilarga tushinarli 
bo`lishi mumkin. 

---

37 
D) Auditoriya yana shunday xususiyatlarni xam borki u faqat targ`ibotchi –
tashviqotchilarning qisqasi tashkilotchi –notiqning tasiri bilan qaror topadi.Birinchidan nutqqa 
qiziqish so`ngra auditoriyaning uni tanlashga qanday kirishganligi va nihoyat tinglovchilarning 
manaviy extiyojlari qay darajada qondirilayotganligi yoki qondirilamayotgani ko`p jihatdan 
notiqqa bog`liq bo`ladi.Masalan maruza doklad, suxbat, muozara, baxs-xullas, og`zaki nutqning 
mazmunini tinglovchilarning extiyojlariga mos bo`lib tushsagina u qatnashayotganlarning 
diqqatini tortuvchi omil bo`lib xizmat qiladi,agar nutq bunga javob bermasa tinglovchilar fikri 
boshqa biror narsaga chalg`iydi. Guruhli auditoriya.Guruhli auditoriyaning ommaviy 
auditoriyadan tub farqi uning sonidadir.Ammo u yagona va ko`pincha asosiy belgi emas guruhli 
va ommaviy auditoriya o`rtasidagi aniq miqdoriy chegara qo`yish ancha qiyin.Bu odamlar 
kimlar va ular nima uchun to`planishgan (yoki nima uchun ularni to`pladik ular nimani qanday 
qilib amalga oshiradilar)singari savvolarga javob berish ommaviy va guruhli auditoriyani 
farqlanishida asosiy rolni o`ynaydi.Jumladan 25 tinglovchi uchun o`qilgan maruza bu targ`ibot- 
tashviqotning ommaviy ish shaklidir va bu o`rinda 25 kishi ommaviy auditoriyani tashkil 
etadi.Aytaylik shunga o`xshash maruzada mana shu sondagi _tarkibida o`tkaziladigan suxbat 
endi ishining guruxli shakli xisoblanadi.Bunday xolda bir gurux auditoriya bilan ish olib 
boramiz. SHunday qilib guruxli va ommaviy auditoriyalar o`rtasidagi farq qiluvchi belgilar 
uning sifat tarkibi faoliyat xarakteri va ichki o`zaro tasiridadir.bu belgilar guruxga yoki ommaga 
pedagokik g`oyaviy tasir ko`rsatishining mazmuni va shakli bilan o`zaro aloqada bo`ladi.Guruxli 
auditoriya o`zining tarkibi bir xillik darajasi bilan anchagina farqlanadi. Buning ustiga umuman 
bir xilligi bilan emas balki ushbu o`rinda qilinadigan vazifaga tadbiqan farq qiladi.shu 
munosabat bilan yoki talim darajasining keskin bir xilligi mavjud bo`ladi. Marifiy targ`ibot –
tashviqot ishida esa qiziqishining umumiyligi –aniqlik turli-tuman qiziqishlar ustunlik 
qiladi.SHu munosabat bilan yoki talim darajasining keskin bir xilligi mavjud bo`ladi.Marifiy 
targ`ibot-tashviqot ishida esa qiziqishning umumiyligi-aniqlik, turli-tuman ustunlik qiladi.
Ommaviy auditoriyada to`g`ridan to`g`ri aloqalar bevosita o`rab olga muxit uning ruxiy 
ta`siri bilan cheklangandir. O`zaro tasirining boshqa turlari odatda maqbul emas. Masalan 
qo`shnilar o`rtasidagi stixiyalik kichik munozaralar befarй fikr almashunuvlari suxbatning 
borishinig buzishi mumkin.Targ`ibotchining ommaviy auditoriya bilan aloqasi yaxlit xarakterga 
egadir.Ayrim ishtirokchining tadbirining borishiga tasir ko`rsatishi bu kamdan kam xolat. 
Guruxli auditoriya esa ko`p qirrali xisoblanib u o`zaro tasirida bo`ladi. Agar u shunday bo`lmasa 
ishini guruxli shaklida qo`lashning muxim asoslari barxam topadi agar ommaviy auditoriya ruxiy 
xolatlarning namayon bo`lishi uchun qulay imkoniyatlar yaratilsa soni va bir xilligi jixatidan 
kichik bo`lgan gurux birinchi navbatda faaolikni rag`batlantiradi. Ixcham va bir xil auditoriya bir 
xil auditoriya bir kishining ikinchi kishi bilan o`zaro aloqa qilishga imkoniyat beradi.Tajribali 
tashviqotchi 
va 
targ`ibotchilar 
bunday 
aloqalarni 
ongli 
ravishda 
tig`diradilar 
va 
rag`batlantiradilar. To`g`ri rasmiylashtirilgan auditoriya o`z bilimlari qobilyatlariga bo`lgan 
ishonchsizlik faollashishi uchun nixoyatda muximdir. Shu sababli targ`ibot-tashviqotning guruxli 
tadbirkorlarning borishi va mazmuni ko`p jihatdan ishtirok etuvchilarning istaklari ularning 
savollari 
qarshiliklari 
takliflari 
bo`yicha 
aniqlanadi.bazi 
ishining 
guruhli 
shakli 
jarayoniqatnashuvchilarning avvalo malum bo`lmagan talablari xozirgina vujudga kelgan yani 
qiziqishlarining namayon bo`lishi birgalikda xosil qilingan xulosalar tasiri ostida keskin 
o`zgaradi.