Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

KORRELYATSION TENGLAMALAR.

Misollar.

1. 
   Quyidagi reaktsiya tezligi Gammet konstantalari - bilan yaxshi korrelyatsiya beradi va reaktsion konstanta  musbat qiymatga ega:
   

Berilgan ma`lumotlar asosida reaktsiyaning mexanizmini taklif qiling.

Echish: Mazkur reaktsiya to’yingan (sp³) uglerod atomidagi galogen atomining (bromning) aminoguruhga nukleofil almashnishidir. Reaktsiya konstantasining musbat ishorasi ham uning nukleofil almashininsh reaktsiyasi ekanini tasdiqlaydi. ⁺ yoki ^- -konstantalar bilan emas, balki tezlikning oddiy -Gammet konstantalari bilan yaxshi chiziqli bog’lanishda bo’lishi reaktsion markazda musbat yoki manfiy ion hosil bo’lmasligini ko’rsatadi. SHuninguchun, reaktsiyaC-Brbog’ibo’yichadissotsilanishsodirbo’lmasdan, SN2 –sinxronjarayontarzidaketadi:

2. 
   Arilpropilenkarbinollarning kislota katalizatorligida boradigan izomerlanish reaktsiyasidagi Gammet tenglamasining reaktsion konstantasi q-6,08 qiymatga ega ekanligi ma`lum bo’lsa, u reaktsiya mexanizmining qanday ekanligidan darak beradi?
   

Echish. Ma`lumki,  ning absolyat qiymati kata va uning manfiy ishoraga ega ekani reaktsion markazdagi elektron zichlikda kata o’zgarish bo’lganidan va reaktsiyaning oraliq modda sifatida karbokation hosil bo’lishi bilan ketishini ko’rsatadi:

3. 
   +o’yidagi sxema bo’yicha boradigan, almashingan benziltozilatlarning 60%-li suvli atsetondagi sol’voliz reaktsiyasi uchun chiziqli bog’lanishning mavjud emaslik sababini tushuntiring:
   

Echish: Ikkita bir-biri bilan raqobat qiluvchi mexanizmlar bir xil ishorali turli qiymatdagi  bilan xarakterlanganda, to’g’ri chiziqli bog’lanishdan chetlanish sodir bo’ladi.

Benziltozilat yadrosidagi o’rinbosarlar (X) elektronodonor bo’lsa, 60%-li suvli atseton eritmasidagi sol’voliz reaktsiyasi SN1 mexanizmi bo’yicha karbakation hosil bo’lish orqali ketadi:

Bu reaktsiya  ning manfi ishorli kata qiymati bilan xarakterlanishi kerak, chunki oraliq holatda reaktsion markazda ancha katta qiymatli musbat zaryad hosil bo’ladi.

Elektroaktseptor tabiatli o’rinbosarlar (X) bo’lganda reaktsiya SN2 mexanizm bo’yicha boradi:


bu erda

Bunda  ning ishorasi o’zgarmaydi, ammo uning absolyut qiymati ancha kichik bo’lib qoladi.

SHunday qilib, to’g’ri chiziqli bog’lanishning yo’qligi reaktsiya mexanizmining yoki reaktsiya tezligini belgilovchi bosqichning o’zgarishidan darak beradi.

Almashingan benziltozilatlarning sol’voliz reaktsiyasi uchun bog’lanish egri chizig’i.