Namangan davlat universiteti kimyo kafedrasi organik birikmalarning tuzilish nazariyasi

Tajriba №4. Kaliy permanganatning aromatik uglevodorodlarga ta’siri. Ishning bajarilishi:Probirkaga 2 ml benzol, kaliy permanganat eritmasidan 0,5 ml va sulfat kislota eritmasidan 1-2 tomchi solib aralashtiriladi. Aralashmani chayqatganda ham qizdirganda ham rangi o’zgarmaydi, bu esa benzol halqasining oksidlovchilarga nisbatan turg’unligini ko’rsatadi.

Boshqa probirkaga 2 ml toluol, 1 ml kaliy permanganat eritmasi solib, aralashtiriladi. Olingan aralashma chayqatilganda va qizdirilganda kaliy permanganatning rangi o’zgarib, marganes (IV)- oksid ajralib chiqadi, metil radikali esa karboksil guruhigacha oksidlanadi.

C₆H₅CH₃ + 2KMnO₄ → C₆H₅COOH+ 2KOH +2MnO₂
Tajriba №5. Aromatik uglevodorodlarning sulfolanishi. Ishning bajarilishi:Uchta probirka olib, ulardan biriga 1 ml benzol, ikkinchisiga 1 ml toluol, uchinchisiga 1 ml ksilol solinadi va har biriga 3 ml dan konsentrlangan sulfat kislota qo’shiladi. Hosil qilingan aralashmalarni qorishtieib turib suv hammomida isitiladi (benzolli probirkani ohistalik bilan qizdirish lozim, aks holda benzol bug’lanib ketadi). Bunda uglevodorodlar birin-ketin erib ketadi. Bir xil chayqatishda va qizdirishda turli uglevodorodlarning to’liq erishi uchun ketgan vaqtning har xilligi belgilanadi.

Uglevodorodlar erib bo’lgach, aralashmalar sovitiladi va 10-15 ml dan sovuq suv solingan stakanlarga quyiladi. Bunda asl uglevodorodlarning yoki reaksiya mahsulotining ajralib chiqishi belgilanadi. Bu tajribada uglevodorodlardan ksilolning eng oson, toluolning sekinroq, benzolning esa juda sekin sulfolanishi kuzatiladi. Aromatik uglevodorodlar alkanlardan farq qilib, sulfat kislota ta’sirida oson sulfolanadi va quyidagi sxema bo’yicha sulfokislotalar hosil bo’ladi:

Ar-H + HO-SO₂OH → Ar – SO₂OH + H₂O