|
Abu Ali Ibn Sino butun musulmon Sharqning ulkan qomusiy aqli, jahon ilmi va madaniyatining eng mashhur namoyondalaridan biridir. Ibn Sino o’rta asr fanining turli sohalari falsafa, tibbiyot tabiatshunoslik, badiiy adabiyot bo’yicha yozgan asarlari bilan o’chmas iz qoldirgan, u o’z davrida «Olimlar raisi» unvoni bilan taqdirlandi. Uning yirik asarlariga quyidagilarni kiritish mumkin «Tib qonunlari», «Ash-Shifo», «Al-Qonun», «An-Najot», «Donishnoma» va boshqalar.
Ibn Sino bilim olishda bolalarni maktabda o’qitish zarurligi qayd yetar yekan, ta’limda quyidagi tomonlarga rioya qilish zarurligini ta’kidlaydi:
bolaga bilim berishda birdaniga kitobga band qilib qo’ymaslik;
ta’limda yengildan og’irga borish orqali bilim berish:
o’qitishda jamoa bo’lib maktabda o’qitishga e’tibor berish;
bilim berishda bolalarning qiziqishi va qobiliyatini hisobga olish;
o’qitishni jismoniy mashqlar bilan qo’shib olib borish; Bu talablar hozirgi davr tamoyillariga ham mos kelishi bilan qimmatlidir.
Ibn Sino ta’limotida bilishda qaysi metodlardan foydalanilmasin u og’zaki ifodalash, mustaqil, mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, olgan bilimlarini amaliyotga tadbiq eta olish qobiliyatini tarkib toptirish asosiy maqsad bo’lgan.
Ibn Sino aqliy, axloqiy tarbiya bilan bir qatorda inson kamolotida jismoniy tarbiyaning muhim ahamiyati ham nazariy, ham amaliy jihatidan taxlil qiladi.
X11 asrda Xorazmda ilm fan ayniqsa rivojlandi. Xorazm shoxi Ma’mun (1009-1017) o’z saroyiga eng zabardast olimlarni taklif etadi. U tashkil yetgan «Baygul xakim», «Donishmandlar uyi» da qomusiy olimlar Beruniy, Ibn Sino, Abu Nasr ibn Irok kabi olimlar ijod bilan shug’ullandilar. Bu keyinchalik «Ma’mun» akademiyasi nomi bilan dunyoga mashhur bo’lgan. Sharq «Uyg’onish davri» da ilm fan rivojlanishi uch yo’nalishda bo’ldi.
Birinchi yo’nalish matematika tibbiyot yo’nalishi bo’lib, bularga matematika, astronomiya, kimyo, geografiya, mineralogiya, tibbiyot, dorishunoslik kabi fanlar kiritilib, al-Xorazmiy, Ahmad Farobiylar matematikaga oid, Zakariyo ar-Roziy, Kimyo va tibbiyotga oid ibn Sino, Beruniy tibbiyotga oid, Jurjoniy tibbiyot va falsafaga oid yirik asarlar , yaratdilar.
Ikkinchi yo’nalish ijtimoiy falsafiy yo’nalish bo’lib, bunda falsafa, tarix, mantiq, ruhshunoslik, notiqlik va boshqa fanlar bo’lib, bu sohada Farobiy, al- Kixdiy, Ibn Sino, Muhammad Narshahiy kabilar faoliyat ko’rsatgan. Yuqorida aytib o’tilgan olimlar qomusiy olimlardir.
Uchinchi yo’nalish ta’limi axloqiy yo’nalish bo’lib, bu sohada qomusiy olimlar o’z qarashlarini ijtimoiy falsafiy va ilmiy asarlari tarkibida yoki axloqiy asarlarida bayon etganlar. Sharq Uyg’onish davrida inson muammosi ma’naviy sohasidagi asosiy masala bo’lgan. Shuning uchun ham ta’lim tarbiya masalasiga katta e’tibor berilgan, yaratilgan asarlarda sharqqa xos bo’lgan insonning axloqiy ruhiy kamolotini ulug’lash yetakchi o’rin tutgan. Mazkur ta’limi axloqiy asarlarda insonning ma’naviy kamolga yetishi yuksak xulq odob, ilm
Jadidchilik. «Jadid» so’zi arabcha so’z bo’lib, «yangi», «jadidchilik esa yangilik tarafdorlari degan ma’noni bildiradi. X1X asr oxiri XX asrning boshlarida Turkistonda chor mustamlakachiligining kuchayishi natijasida o’lkada jadidchilik harakatining vujudga kelishiga sabab bo’ldi. Jadidlar Misr, Turkiya, Kavkaz, Turkiston va boshqa o’lkalarda siyosiy oqim sifatida yuzaga keldi. Jadidlar o’z davrining eng ilg’or kishilaridir. Bu kishilar jamiyatning qaysi tabaqasiga mansubligidan qatьiy nazar, yangilik, taraqqiyot, ma’rifat va madaniyat tarafdori bo’lib chiqdilar.. Jadidlar 1906 yildayoq «Taraqqiyot» deb nomlangan gazeta nashr ettirib, g’oyalarini tarqata boshladilar.
Munavvar qori Toshkentda "usuli savtiya" maktabini ochadi. U maktabni avval o’z xovlisida, kiyin boshqa joylarda ochishga harakat qilardi. U maktabni isloh qilmay turib, odamlarning ongida o’zgarish yasab bo’lmasligini yaxshi tushunib yetgan edi.
Munavvar qori yoshlarni chet yelga yuborishni, u yerda ilm fanni o’rganishni targ’ib qiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
