Namangan davlat universiteti filologiya fakulteti

2.3. Muqimiy asarlarining o’ziga xosligi, didaktik ahamiyati va bizning 
zamon. 
Milliy adabiyotimiz tarixida XIX asr oxiri-XX asr boshlari Qo’qon adabiy 
muhitidan yetishib chiqqan ijodkorlar adabiy merosi alohida o’rin tutadi. Bu 
adabiy muhitning zabardast namoyandasi Muhammad Aminxo’ja Muqimiy asarlari 
har doim mutaxassislar diqqat markazida bo’lgan. Ma’lumki, shoir ijod namunalari 
yuzasidan ko’plab tadqiqotlar yaratilgan. Taassufki, ularda Muqimiy asarlari 

---

51 
sho’ro davri mafkurasi talabiga ko’ra bir tomonlama talqin qilingan. Natijada shoir 
nazmiy merosi o’zining asosiy mohiyatidan uzoqlashtirildi. Ya’ni asarlari tahrirga 
uchradi, qisqartirildi, manbalarda qolib ketdi. Bu esa, o’z navbatida, shoir adabiy 
merosini yangicha mezonlar asosida xolis va haqqoniy o’rganish zaruratini taqozo 
etadi.
Shoirning “Bachchag’ar”, “Qurbaqalar”, “Hajvi Bektur” singari hajviyalari 
tadqiqi buning dalilidir. Muqimiyning “Bachchag’ar”, “Qurbaqalar” radifli ikki 
satirasi muqimiyshunos olimlar tadqiqotlarida Dukchi eshonga bag’ishlangan ilk 
she’r sifatida talqin etib kelindi. Bu haqda dastlab akademik shoir G’.G’ulom 
tadqiqotida munosabat bildirilgan: “Bu she’r Dukchi eshon to’g’risida yozilgan”
51
. 
SHundan so’ng adabiyotshunos Xomil Yoqubov ham bu fikrga qo’shiladi: 
“Muqimiy “Qurbaqalar” va “Hajvi xalifai Mingtepa” she’rlarida Dukchi eshon 
munofiqligini fosh etadi...”
52
. Muqimiyshunos Abdulla Olimjonov bu qarashni 
tasdiqlab, quyidagilarni qo’shimcha qiladi: “Hajvi xalifai Mingtepa” va “Dar 
mazammati qurbaqa” satirasida Dukchi eshonning 1898 yilda diniy-reaktsion 
chiqishiga keng xalq ommasining nafrat bilan qaragani aks etdi. Eshonning riyokor 
va makkorligi, puch ma’naviy hayoti ochib berildi.”
53
. Hodi Zaripov esa masalaga 
qisman oydinlik kiritishga harakat qilgan: “Muqimiyning “Bachchag’ar” radifli 
mashhur satirasida o’tkir so’zlar bilan savalangan tip Qo’qonda Muqimiy yashagan 
madrasaning mutavallisi bo’lgan kishi... Bu obraz bilan shoir ayni zamonda 
muttaham Dukchi eshonning qiyofasini ochib tashladi”
54
.
Adabiyotshunoslar H.Olimjon, Oybek, A.Abdug’afurovlar fikriga ko’ra, 
“bachchag’ar” radifli she’r Dukchi eshonga bag’ishlangan bo’lsa-da, unda 
manfaatparast eshonlar umumlashgan obrazi berilgan
55
. 
Professor G’.Karimov tadqiqotlarida esa mazkur hajviy asarlar Dukchi 
eshonga bag’ishlangan dastlabki she’r sifatida talqin qilinadi: “Demokrat shoirlar 
51