Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

VALYUTA INQIROZI
— valyuta kursining keskin tebranishlarida, to‗lov 
balanslarining muvozanati buzilganda, ssuda kapitalining joylashtirilishida namoyon 
bo‗luvchi valyuta sohasida kelishmovchiliklarning keskinlashuvi; bunda valyuta kursi 
davlatning devalvatsiya va revalvatsiya shaklida aralashuvining kuchayishi oqibatida, 
valyuta chegirmalarining kiritilishi, umum qat‘iy iqtisodiy xarakterdagi tadbirlarning 
o‗tkazilishi kabilar bilan birga sodir bo‗ladi. 

---

302 
VALYUTA ITTIFOQI
— ikki yoki undan ortiq mamlakatlar hududida yagona 
valyutaning joriy etilishi. Mas., Yevropa Ittofoqi davlatlai tomonidan V.i. kelishilgan 
bo‘lib, 2001 yildan Ittifoq hududida ―Yevro‖ valyutasi joriy etilgan. 
VALYUTA KURSI 
— bir mamlakat pul birligining boshqa mamlakat pul birligida 
ifodalangan narxi. V.k.ning qat‘iy qayd etilgan va o‗zgarib turadigan (valyuta bozorida u 
yoki bu valyutaga talab yoki taklifga qarab) turlari mavjud. V.k. mamlakatlar 
valyutasining xarid kobiliyati, shuningdek xalqaro to‗lov vositalari (mas. SDR, evro) 
bilan o‗zaro munosabat va b. omillar (tovarlar narxini milliy valyutada taqqoslash) 
asosida belgilanadi. Ularning xarid qobiliyatining o‗zgarishi bilan (inflyasiya darajasi, 
to‗lov balanslari holati, turli mamlakatlarda turlicha foiz stavkalarining o‗rnatilishi, jahon 
valyuta bozoriaya mazkur valyutaga ishonch darajasi, shuningdek boshka siyosiy 
sabablar ta‘sirida) V.k. ham o‗zgarib turadi. Markaziy emissiya banki belgilaydigan 
rasmiy V.k.ni hukumat belgilaydigan yoki valyuta bozorida vujudga keladigan erkin 
V.k.dan farqlamoq kerak. Bundan tashqari V.k. milliy pul birligining boshqa davlat 
valyutasi yoki xalqaro hamda mintaqaviy valyutalar bilan o‗zaro rasmiy o‗rnatilgan 
munosabatlar bo‗yicha (―suzib yuruvchi‖, ―sirg‗aluvchan‖ kurs) belgilanishi ham 
mumkin (Yevropa valyuta ittifoqida kurslarning tebranishi + 2,25 % doirasida 
chegaralangan). Valyuta savdosi amaliyotida valyuta yuqoriroq kurs bo‗yicha sotiladi 
(sotuvchi kursi), xarid qilishda esa pastroq (xaridor kursi) kursdan foydalaniladi. V.k. 
ikki darajasi o‗rtasidagi farqdan (marja) bankning valyuta savdosidan oladigan daromadi 
kelib chiqadi. V.k.ni rasmiy ko‗tarish (revalvatsiya) mamlakatni kapitalni chetga 
chikarishdan manfaatdor qiladi, importni qulaylashtiradi, chunki chet el valyutasini 
arzonroq xarid qilishga imkoniyat tug‗iladi. V.k.ni rasmiy pasaytirish (devalvatsiya) 
mamlakat savdo va to‗lov balansining keskin yomonlashuvi, valyuta rezervining holdan 
toyishi bilan bog‗liq holda yuzaga keladi. Chet el valyutasi kursining birjadagi maxsus 
idora tomonidan belgilanishi va maxsus byulletenlarda nashr etilishi valyuta kotirovkasi 
deyiladi. Bunday byulleten ma‘lumotlari matbuotda ham chop etib boriladi. O‗zbekistan 
Respublikasi Markaziy banki davriy ravishda har haftada buxgalteriya hisobi va bojxona 
to‗lovlari uchun pul massasi va inflyasiya dinamikasini hisobga olgan holda xorijiy 
valyutalarning so‗mga nisbatan kurslarini matbuotda e‘lon qilib boradi.