Namangan davlat universiteti b. T. Ataxanov, M. B. Isabayev fuqarolik jamiyati fanidan

TASHQI SIYOSIY INQIROZ
— xalqaro maydondagi qarama qarshiliklar, 
ixtiloflar bilan va ichki siyosiy inqiroz yuqorida ko‗rsatib o‗tilgan hukumat, parlament, 
konstitutsiyaviy inqirozlar bilan bog‗liqlikda yuzaga keladi. 
TASHQI SUVERENITET
— mamlakat hududining yaxlitligi va tashqi 
kuchlarning davlat ichki ishlariga aralashmasligini ta‘minlash. 
TASLIM BO„LISH
(so‗zsiz taslim bo‗lish, kapitulyasiya) — urushayotgan 
tomonlardan birining yengilganligiga iqror bo‗lib, qarshilik ko‗rsatishni to‗xtatishi va 
qurolni tashlashi. T.b. kapitulyasiya to‗g‗risidagi hujjatni imzolash tarzida uzil-kesil 
rasmiylashtiriladi. 
TAVTOLOGIYA
(yun. o‗sha so‗zning o‗zi) — avval aytilganlarni boshqa tarzda 
ifodalagan ta'rif yoki tushunchani yana shu tushuncha orqali ta'riflash. Mas., siyosat - 
siyosiy munosabatlar to‗g‗risidagi fan, ta‘rifi - tavtologiyadir. 
TAXT 
(fors.) — saroyda hukmdor (shoh, xon, xoqon, qirol, amir va boshqa) rasmiy 
qabul marosimi, mashvarat va turli tantanalar paytida o‗tiradigan, maxsus joyga 
o‗rnatilgan, qimmatbaho ma'danlar bilan ziynatlangan o‗rindiq. 
TELEOLOGIYA 
(yun. maqsad) — dunyoda maqsadga muvofiqlik va insonga 
bog‗liq bo‗lmagan ob‘ektiv maqsadlar borligi haqidagi ta‘limot. 
TELLUROKRATIYA
(lot. 
tellus
- yer) — quruqlikda kuchga asoslangan 
hukmronlik turi. Davlatni quruqlikdagi hususiyatlaridan kelib chiqib aniq geosiyosiy 
oriyentatsiya bilan boshqarish. 
“TEMUR TUZUKLARI”
— Amir Temurning harbiy va siyosiy faoliyatidan 
ma‘lumot beruvchi tarixiy asar. ―Tuzuki Temur‖ va ―Tuzukoti Temur‖ nomlari bilan 
atalgan. Amir Temurning ―Tuzuklar‖ muallifi ekanligini eʼtirof etadigan olimlar 
ko‘pchilikni tashkil etadi. Bular orasida ―Temur tuzuklari‖ning inglizcha tarjimonlari va 
noshirlari Devi va Uaytlar, mashxur turk qomusiy olimi Shamsuddin Somiy, 
qo‘lyozmalarning yirik tadqiqotchisi N.D.Mikluxo Maklaylar ham bor. Boshqa bir guruh 
olimlarning fikricha, asar XVI-XVII a.larda Hindistonda yozilgan. Asar ikki qismdan 
iborat. Birinchi qismda Amir Temurning tarjimai holi, ijtimoiy-siyosiy faoliyati, uning 
Movarounnahrda markaziy hokimiyatni qo‘lga kiritishi, siyosiy tarqoqlikka barham 
berishi, markazlashgan davlat tuzishi, 27 mamlakatni, jumladan, Eron, Afg‘oniston, 
Ozarbayjon, Gruziya va Hindistonni o‘z tasarrufiga kiritishi, Oltin O‘rda hukmdori 
To‘xtamish, turk sultoni Boyazid I Yildirimga qarshi harbiy yurishlari, ulkan saltanatini 
mustahkamlash uchun turli ijtimoiy tabaqalarga nisbatan qanday munosabatda 
bo‘lganligi buyuk sohibqiron tilidan ixcham tarzda bayon etilgan. Ikkinchi qism mashhur 
jahongirning farzandlariga atalgan o‘ziga xos vasiyat, pandnasihatlari va o‘gitlaridan 
iborat. Unda davlatni idora etishda kimlarga tayanish, toju taxt egalarining tutumi va 
vazifalari, vazir va qo‘shin boshliqlarini tanlash, armiyaning tuzilishi va jang olib borish 
qoidalari, sipohiylarning maoshi, mamlakatni boshqarish tartibi, davlat arboblari va 
qo‘shin boshliklarining burch va vazifalari, amirlar, vazirlar va boshqa mansabdorlarning 
toju taxt oldida ko‘rsatgan alohida xizmatlarini taqdirlash yo‘sini va boshqa xususida gap 
boradi. Asar Amir Temur davridagi o‘zbek davlatchiligi tarixini o‘rganishda asosiy 
manba bo‘lib xizmat qiladi. "Temur tuzuklari"ning Devi va Uayt nashri asosida 

---

287 
chiqarilgan toshbosma va keyingi nashrlaridan biri asosida Alixonto‘ra Soguniy 1967-yil 
Toshkentda ―Tuzuki Temuriy‖ni o‘zbek tiliga tarjima qilgan. 1989-yilda Alixonto‘raning 
o‘sha nashrini ―Tuzuki Temur‖ ning Bombeyda chop etilgan forscha matniga solishtirgan 
holda o‘zbek tilida yana bir tarjima amalga oshirildi. Uni o‘zbek sharqshunosi Habibulla 
Karomatov hozirlab, oldin ―Sharq yulduzi‖ jurnalida (Toshkent,1989,8-son), so‘ngra 
alohida kitob holida (1991) G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san‘at nashriyotida 
nashr ettirdi. 1996-yil asarning yangi tarjimasi qayta o‘zbek tilida chop etildi.