Nadjapova nigina abdurasulovna

 

 

---

 

27 

2.1.6.  Sodda  fe’lni  idiomatik  fe’liy  birikmalarga  almashtirish  orqali 

evfemizmlarning ifodalanishi

 

 

Fe’lni  idiomatik  xarakterga  ega  bo‘lgan  fe’l  birikmasiga  almashtirishni 

evfemik  vositalarning  biri  sifatida  ko‘rsatish  mumkin.  Bunday  fe’liy  iboralar  

nutqqa  ekspressivlik,  obrazlilik  bag‘ishlaydi,  hazil,  mazax,  piching,  kesatiq  kabi 

semalarni ifodalaydi. 

Ekspressiv  evfemalarning  shakllanishida  bo‘yoqdor  semali  so‘zlar,  majoziy 

ma’noli  vositalar  muhim  rol  o‘ynaydi.  Idiomatik  xarakterdagi  fe’liy  iboralarning 

ma’nosi  har  doim  ham  tarkibiy  qismlarining  ma’nosidan  kelib  chiqavermaydi. 

«Fe’liy  iboralar  fe’lga  xos  barcha  xususiyatlarga  ega»

49

,  shu  sababli  fe’llarni 

idiomatik fe’liy iboralarga almashtirish mumkin.  

Masalan: 

نتشاد ﻞیم   

meyl  dāštan

,  ندرکوزرآ 

ārzu  kardan

    “orzu  qilmoq”    va  aynan  shu 

ma’nodagi ندرک ﺐرچ مکش  

šekam  čarb  kardan

    iborasi; 

چ

ا

ندرک  ﻰسولپ    

čaplusi      kardan

  “xushomad  qilmoq”,  “tilyog‘lamalik  qilmoq” 

 ندرک ﻚاپ ﻯزبس  

sabzi  pāk   kardan 

(

so‘zma-so‘z tarjima

 “ko‘kat tozalamoq”); 

 درک توف 

fout  kardan

, 

  

ندرم

mordan

  “o‘lmoq”  fe’llari o‘rnida    زاورپ نامسآ هب

 ندرک 

be āsmān  parvāz   kardan

  (

so‘zma-so‘z tarjima

 “osmonga uchmoq”),  

 

نتفگ  تباجا   ﻚیبل     

labbeyk-e      ejābat      goftan

    (

so‘zma-so‘z  tarjima

  “ijobat 

labbeykasini aytmoq”),     ندادرمع

 omr  dādan

 .     

Qiyoslang:  

ندرﻛ  ﻖیمحت  “ahmoq  qilmoq”      va    ندیلام  هریش  ﻰسﻛ  رس  هب 

be  sar  -  e  kasi      šire  

mālidan

  (

so‘zma-so‘z tarjima

) “kimningdir boshiga shira surtmoq”;  

 

نتخود   شوپاپ 

pāpuš    duxtan

  (

so‘zma-so‘z  tarjima

  “boshmoq  tikmoq”-“oyoq 

kiyim tikmoq”)  “aldamoq”, “ahmoq qilmoq”; 

                                                

49

 Зульфигарова Ф.И. Идиоматические  выражения в персидском  языке: Автореф. дис…канд. филол.наук.- 

Баку, 1969.  - С.17. 

---

 

28 

ندیناجنر 

ranjānidan

  “ranjitmoq”,  “xafa  qilmoq”  -  ندروآرد  ﻰسﻛ  رس    هب  ﻰسیپ 

pisi  

be  sar  kas-i  dar–āvardan

; 

 ندرﻛوربآﻰب  

bi ābru  kardan

 “uyaltirmoq”, “izza qilmoq” -  نداد داب هب 

بآ

ور  

ābru  

be  bād   dādan

; 

ندرﻛ    راتفر  -  ندرﻛ    ات   

tā    kardan

  -     

raftār    kardan

  “chiqishmoq”,  “murosa 

qilmoq” –  نتفر وج ﻚی ﻯوت ﻰسﻛ  ﺐآ 

āb-e  kas-i  tu-ye yek  ju  raftan

;  

دش  هناوید   وا 

u   divāne   šod

 “u aqldan ozdi” iborasi o‘rnida 

 دنزیم    ﮓنسرپ    شلقع   

aqlaš    parsang    mizanad

  “bir  qaynovi  ichida”,  “bir  oz 

yetishmaydi”, “kirali-chiqali” idiomatik iborasi qo‘llanishi mumkin: 

  درﻛ  تباجا  ارقح  ﻚیبل  مبابرا

ع

متفرگ   تشاد  ...ﻰﺌزج  ...هﻛ  ار  شلای

 

Arbābam labeyk-e haq-rā ejābat kard, ayāl-aš – rā ke …joz-i  dāšt…gereftam 

[9:271] 

“Xo‘jayinim qazo qildi, nimalargadir ega xotiniga uylandim”. 

    شلقع  دنیوگیم  ناشقح   هﻛ   تیقولخم    هرمز   نامه   زا   درم   نیا

ﮓنسرپ

   

 

م

  دنزی

 

In  mard  az  hamān  zomre-ye  maxluqiyat  ke  haq-ešān  miguyand  aql-aš  

parsang mizanad 

[5:172] 

“Bu kishi esi kirali-chiqali deydiganlar toifasidan edi”. 

راچد هداعلاﻖوف تیساسح هجیتن رد ناوج نیا

 

وه

تسا هدیدرگ ﺲ

  

In  javān … dar  natije-ye  hassāsiyat-e  fouqol’ āde dočār-e  havas  gardide  

ast 

[4:391] 

“Bu yigitcha o‘ta ta’sirchanligidan aqldan ozdi”. 

دوریمن وج  ﻚی ﻯوت اهنز و نم ﺐآ هﻛ مدرﻛ ﻰلاح وا هب

 

Be    u    hāli  kardam  ke    āb-e  man  va  zan-hā    tu-ye    yek    ju    namiravad   

[

10:254] 

“Men unga ayollar bilan moshimiz pishmasligini uqtirdim…”. 

 ...تشادن  ﮓنر ﻰسﻛ شیپ ﻞﻛآ شاد ﻯانح رگید 

Digar henā-ye Dāš ākol  piš-e kas-i  rang nadāšt [ 

6:259] 

“Endi Dosh Oko‘l e’tibordan qolgan edi…”. 

 

---

 

29