N. X. Ermatov, D. G‘. Azizova, N. M. Avlayarova, B. Yu. Nomozov, R. S. Bekjonov, A. I. Abdirazakov

Gorizontal silindr rezervuarlar.
Neft va gaz sanoatida rezervuar materialiga ko'ra, odatda metalli yoki temir betonli bo'lishi mumkin. Ulardagi yo'qotilishlarni kamaytirish maqsadida, ulardagi mahsulotning idish devori bilan ta'sir yuzasini kamaytirish kerak. Ya'ni shimuvchanlik (yo'qotish) yuzasinin iloji boricha kamaytiriladi. Shuning uchun quyidagi bir xil hajmli rezervuarlarning sirtlarining hisoblashlar orqali ko'rib chiqamiz.
Barcha geometrik shalkdagi rezervuarlar uchun V=10000 m³ deb olamiz hamda
V = xR ²H => H = V /(xR²) (IX.4)
hamda, bunda yuza quyidagiga teng:
S ■ 2xR² + 2xRH (IX.5)
(IX.4) ni (IX.5)ga qo'ysak, quyidagini hosil qilamiz :
S = 2xR ² + 2V / R (IX.6)
S(R) - funksiyaning minumumini topamiz. Shuning uchun s '(R) = 0
4xR - 2V / R² = 0 (IX.7)
S ■ 2xR² + 2xRH ni s = 2-r ² + 2V / r ga qo'ysak,
S_st._ndr = 33]2xV² = 3V628 = 2569,1m² (IX.8)
Sferik rezervuarlar.
Neft va gaz sanoatida rezervuar materialiga ko'ra, odatda metalli yoki temir betonli bo'lishi mumkin. Ulardagi yo'qotilishlarni kamaytirish maqsadida, ulardagi mahsulotning idish devori bilan ta'sir yuzasinin kamaytirish kerak. Ya'ni shimuvchanlik (yo'qotish) yuzasinin iloji boricha kamaytiriladi. Shuning uchun quyidagi bir xil hajmli rezervuarlarning sirtlarinin hisoblashlar orqali ko'rib chiqamiz.
Barcha geometrik shalkdagi rezervuarlar uchun V=10000 m³ deb olamiz hamda
V = 4/3R => R = 33V /4x (IX.9)
S = 4xR² (IX.10)
V = 4/3xR³ => R = 33V /4x ni
S = 4nR² ga qo'ysak,
Sshar = 4n3/9/16n2 - ^36nV² = 3/36 • 3,14 •lOOOO² = 2244,3m²
Konussimon rezervuar.
Neft va gaz sanoatida rezervuar materialiga ko'ra, odatda metalli yoki temir betonli bo'lishi mumkin. Ulardagi yo'qotilishlarni kamaytirish maqsadida, ulardagi mahsulotning idish devori bilan ta'sir yuzasini kamaytirish kerak. Ya'ni shimuvchanlik (yo'qotish) yuzasinin iloji boricha kamaytiriladi. Shuning uchun quyidagi bir xil hajmli rezervuarlarning sirtlarinin hisoblashlar orqali ko'rib chiqamiz.
Barcha geometrik shalkdagi rezervuarlar uchun V=10000 m³ deb olamiz hamda
V = 1/3nR²H =>H -3V/(nR²) (IX. 11)
S = nR² :~R'. (IX.10)
L-JR² - H² => S - nRyl R² + H² (IX. 12)
V =1/3nR²H =>H - 3V /(nR²) ni qo'sak
S = nR² + nR^R ² + 9V² /(n² R² R²) (IX. 13)

9. 
   4. Saqlagichlardagi neftni «nafas oluvchi» to‘sqichlar orqali yo‘qolishini
   oldini olish
   

Saqlagichlarning «nafas olishi» natijasida neftning yengil fraksiyalari yo‘qola boshlaydi. Tashqaridagi harorat va bosimning o‘zgarishi natijasida saqlagichlarning «nafas olishi» - kichkina «nafas olish» deyiladi.
Kunduz kuni saqlagichlar quyosh nuri ta'sirida qiziydi, natijada neftdan ajralgan bug‘lar miqdori ko‘payadi va «nafas oluvchi» to‘sqichlar orqali atmosferaga tashlanadi. Kechki payt harorat tushishi bilan bug‘larning bir qismi kondensatsiyalanishi natijasida saqlagichda vakuum hosil bo‘ladi. Bu vakuum hisoblangan meyordan oshgandan so‘ng saqlagichga tashqaridan havo kira boshlaydi.
Saqlagichlarni bo‘shatish va to‘ldirish vaqtida havoni saqlagichga kirdirib, bug‘lar aralashmasini yuzaga chiqarish - katta «nafas olish» deyiladi.
Saqlagichlardagi neftning bug‘lanishi natijasida uglevodorodlarning
yo‘qolishini oldini olishning 3 xil usuli mavjud:

1. 
   Neftning bug‘lanishini oldini oluvchi usullar;
   
2. 
   Bug‘lanishni kamaytiruvchi usullar;
   
3. 
   Neftning bug‘lanishidan hosil bo‘lgan mahsulotni yig‘ishga asoslangan usullar.
   

Neft fraksiyalarining bug‘lanishini oldini olish maqsadida suzuvchi qopqoqlar (pantonlar)dan foydalaniladi. Ular gaz bo‘shligi hosil bo‘lishini oldini oladi.
Neftni bug‘lanishini oldini oluvchi usullarning 2-chi guruhiga saqlagichlarni quyosh nurlaridan himoya qilish kiradi. Buning uchun saqlagichlar nur qaytaruvchi bo‘yoqlar bilan bo‘yaladi. Bunday bo‘yoqlarga oq va alyumin bo‘yoqlar kiradi.
Saqlagichlarda neftni yo‘qolishini kamaytiruvchi usullarning 3-guruhi saqlagichlarda gaztenglashtiruvchi tizimlarni qo‘llashga asoslangan. Bu tizimlarning ish prinsipi quyidagicha: saqlagichlardagi gaz bo‘shliqlar o‘zaro gaz uzatkichlar tizimi bilan bog‘liq bo‘ladi.