N. T. Alimxodjayeva z. A. Ikramova

 
Bakteriostid ta‘sirga ega bo‗lgan furasilin va furazolidon ham shu usul 
bilan sintezlanadi.

---

201 
T i o f e n – tarkibida bitta geteroatom (S) saqlovchi besh a‘zoli geterosiklik 
birikma.
Xossalari jihatdan benzolga yaqin turadi. Tiofenda pirrol va furanga nisbatan 
asidofob xossasi kuchsizrok namoyon bo‗ladi. Geterosiklik birikmalar orasida 
tiofenda arromatiklik xossasi eng kuchli namoyon bo‗ladi. Uning molekulasida 
ikki valentli oltingugurt bo‗lishiga qaramay, tiofen oksidlovchilar ta‘siriga 
chidamli. Shu sababli tiofen – kislotalar ta‘siriga barqaroroq bo‗lib, pirrol va 
furandan farqli ravishda sulfolanish (H
2
SO
4
bilan) nitrolanish, oksidlanish 
reaksiyalarga oson kirishadi.
Tiofenning gidridlangan (qaytarilgan) shakli tetragidrotiofen biologik 
ahamiyatga ega bo‗lgan moddalar tarkibiga kiradi:
Tetrogidrotiofen organizmda oqsil va yog‗larning almashinuvida katta 
ahamiyat kasb etuvchi biotin (vitamin H) tarkibiga kiradi. 

---

202 
Vitamin ―H‖ ning organizmda etishmasligi oqsil va yog‗ almashinuvi 
buzilishi va teri kasalliklariga olib keladi. 
Tiofen dorivor modda – ixtiol tarkibiga kiradi. Ixtiol yaliglanishga qarshi 
antiseptik ta‘sirga ega. U ba‘zi teri kasalliklarini, jumladan samarasni davolashda 
ishlatiladi. 
P i r a z o l tarkibida ikkita geteroatom saqlovchi besh a‘zoli geterosiklik 
birikma. 
Pirazol molekulasida ikkita geteroatom yonma yon joylashgan. U amfoter 
xossaga ega va pirrol singari assosiatlar hosil qiladi.
Tabiatda uning hosilalari 
mavjud emas.
Bu geterosiklik birikma asosida og‗riqni qoldiruvchi (analgetik) dorivor 
moddalar olingan. Pirazol hosilasi pirazolon-5 ikki xil tautomeriya holda bo‗ladi.
Pirazolon-5 ning hosilasi antipirin halqaro nomenklatura bo‗yicha 1-fenil - 
2,3-dimetil pirazolon-5 deb nomlanadi. 

---

203 
Pirazolon-5 ning 4-dimetilamin hosilasi amidopirin (1-fenil-2,3-dimetil -4- 
dimetilaminopirazolon-5) preparatidir. 
Analgin amidopirinni sulfohosilasidir.
Antipirin, 
amidopirin 
va 
analgin 
tibbiyotda 
og‗riqni 
qoldiruvchi, 
tinchlantiruvchi dorivor modda sifatida keng qo‗llaniladi.
I m i d a z o l - tarkibida ikkita geteroatom saqlovchi besh a‘zoli geterosiklik 
birikma. 
Bunday birikmalarda elektron zichligining taqsimlanishi bir tekisda 
bo‗lmaydi. Shu sababga ko‗ra ular yuqoridagi moddalarga qaraganda bir muncha 
barqaroroq (reaksion qobiliyati kamroq) bo‗ladi.
Imidazol o‗zida tabiati jihatidan farq qiladigan ikkita azot atomlarini saqlaydi. 
•
Pirrol azot atomi xossalarini o‗zida mujassamlashtirgan azot atomi 
(kuchsiz kislota xossasiga ega). 

---

204