VI b o b
FIZIKADAN 0 ‘QUV TAJRIBALARI VA
KO‘ RGAZMALAR
1. 0 ‘QUV TAJRIBASINING AHAMIYATI VA UNGA
USLUBIY TALABLAR
0 ‘quv tajribasi maxsus asb o b lar y o rd a m id a
dars vaqtida
h o disalarning m ohiyatini tajribalar asosida k o ‘rsatishdan ib o
rat. S h u n in g u c h u n fizikadan o ‘quv tajribasi bir v aq tn in g
o ‘zida b ilim la r m a n b a i, o ‘qitish uslubi va k o ‘rgazm alilik turi
b o ‘lib hisoblanadi.
H o d is a la rn i fizik tajriba asosida o ‘rganish ilmiy d u n y o -
qarashni t o ‘g ‘ri shakllantirib boradi, fizik tu sh u n c h a , nazariya
va q o n u n l a r n i c h u q u r o ‘zlashtirish im k o n in i b erad i,
fizikaga
qiziqishni orttiradi.
U m u m a n fizika o ‘qitishda:
— o ‘q u v ch ilarn in g tu sh u n c h a la r, q o n u n la r, nazariyalarni
j u d a yaxshi o'z la sh tirish in i t a ’m inlaydi; bilim larni am aliy o t-
da q o ‘llay olish qobiliyatlarini shakllantiradi;
— tab iatn i ta d q iq qilishning m u h i m uslublari bilan ta-
nishtiradi;
— ax b o ro tla rn i
sistem alashtirish, qayta ishlab chiqish va
uzatishga o'r g atad i;
— o ‘q u v ch ilard a p re d m e tg a qiziqishni o 'stira d i va ularni
m o d d iy ishlab c h iq a r ish n in g yangi texnikasini va texnologi-
yasini o ‘zlashtirishga tayyorlaydi;
— m a k ta b o 'q u v c h ila r id a ishga m ustaqil va ijodiy m u n o -
sab a td a b o ‘lish qobiliyatlarini shakllantiradi;
— am a liy qobiliyat va m alak a la rn i sh ak llan tirad i, m o d
diy ishlab chiqarish sohasida m e h n a tg a tayyorlaydi.
M a k ta b fizika tajribalari t o ‘rt turga b o 'lin a d i:
nam o y ish
e tiladigan tajribalar ( o ‘qituvchi bajaradi), lab oratoriya tajri
balari ( o ‘q uvchiIar b ajaradi), fizik a m aliyot, sinfdan tashqari
tajrib alar va kuzatishlar.
Tajribalarga q o ‘yiladigan um u m iy didaktik talablar quyida-
gilardir: k o 'rg azm ali b o l i s h i , shu j u m la d a n kishi o rga nla -
91
rin in g ajra ta olish qob iliy a tla rig a m o s kelishi;
xavfsizligi
t a ’m in la n is h i, ish o n ch li b o ‘lishi, s o d d a b o ‘lishi, tak ro rla s h
va tush u n tirilish i o s o n b o ‘lishi, vaq t j i h a t d a n c h e g a ra la n g a n
va z a m o n a v iy b o ‘lishi lozim.
S in fd a h a r b ir o 'q u v c h i a s b o b la r n in g tu z ilm a e le m e n t-
larini qurish g a im k o n b e r a d ig a n k o ‘rgazm alilikni t a ’m in la sh
m a q s a d id a q u y id ag ilar zarur:
— tajriba stoli y u q o riro q o ‘rnatilishi, o 'q u v c h il a r d iq q a ti
ni j a l b q i l a d i g a n h a m m a o r t i q c h a n a r s a l a r u n d a n olib
q o ‘yilishi;
— yetarli o ‘lc h a m la r g a ega b o 'lg a n m axsus o ‘quv a s b o b
lari q o ‘llanishi, a l o h i d a - a l o h id a o ‘rnatilishi va asosiy q is m -
lari yorqin rangda,
shakllari d o n a - d o n a , strelka k o ‘rsatkichlari
katta bo'lishi. Tajriba vaqtida asboblarni sh unday joylashtirish
kerakki, u lar b ir-b irin i t o ‘sib q o ‘ym asin ;
— o q - q o r a yoki xira q o p la m la ri b o ‘lgan m axsus e k r a n la r
q o ‘llanishi;
— k o ‘t a rib -tu s h u rila d ig a n s to lc h a la r d a n , s h ta tiv la rd a n ,
asboblarni vertikal tekislikda o ‘rnatish u c h u n turli xil b a la n d -
likdagi k u rsilard a n foydalanish;
—
asbobning tuzilishi, shuningdek k o ‘rsatilayotgan h odisa
n in g tu s h u n ilis h in i y a xshiroq t a ’m in la sh m a q sa d id a d e ta l-
lar, ja ra y o n la rn i e k r a n d a ta s virlashning q o ‘llanilishi;
— elek tr asb o b larin i ulovchi s im la r rangli va u la rn in g
tartibli, k e t m a - k e t jo y lash ish in i t a ’m inlash.
Tajribani bajarish jadalligi o ‘quvchilam ing tajriba m ateria-
lini qabul qilish jadalliligiga m os kelishi kerak. Hodisa tez sodir
b o ‘ladigan boMsa, tajriba qaytadan takrorlanadi. Eksperimentning
eng m u h im to m o n i uning o ‘z vaqtida q o ‘yilishidir. Tajribani
nam oyish qilish tabiiy h olda o ‘qituvchining hikoya yoki
suhba-
ti bilan birga olib borilishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: