|
4. 0 ‘QUV EKSKURSIYALARI
Fizikadan o ‘quv m ashg‘ulotlarining majburiy shakli, dars-
lardan tashqari, ekskursiyalar hisoblanadi. U lar fizika hodisa-
larining hayotdagi, ishlab chiqarishdagi ulkan rolini ko‘rsatib
beradi. Bu esa o ‘quvchilarga politexnik t a ’lim berish va ularni
kasbga y o ‘naltirishda katta aham iyatga egadir. Ekskursiyada
o ‘quvchilar ishlab chiqarishni mexanizatsiyalash, elektrlashtirish
va jad a lla sh tiris h bilan ta n is h a d ila r, ilg 'o r ishchilar, m u -
handislar, ilg‘o r texnika ijodkorlari bilan uchrashadilar. Bu esa
o ‘quvchilarga katta tarbiyaviy t a ’sir ko'rsatadi.
Ekskursiyalami tashkil etishning asosiy prinsipi ularni sinfda
o'rganiladigan o ‘quv materiali bilan bog‘lash hisoblanadi.
Fizikadan ekskursiyalar k o ‘p in c h a u yoki bu texnik obyekt-
larning fizik asoslarini o ‘q u v c h ila r o ‘rganganlarini y a k u n -
lash sifatida o ‘tkaziladi.
133
Н а г q a n d a y ekskursiya o 'q i t u v c h i d a n o ld in d a n ta yyor-
garlikni talab qiladi. U o ‘zi ekskursiya olib borishi u c h u n
ekskursiya obyekti bilan tanishib chiqadi. Ayrim hollarda eks-
kursiyani olib borish u c h u n k orxona mutaxassisidan foydalan-
ish m u m k in . Bu vaqtda o ‘qituvchi obyekt mutaxassisi q urilm a
va t e x n i k s h a r o i t l a r n in g fizik p r i n s i p l a r i n i o ‘q u v c h i l a r g a
tu s h u n tir a olishiga ish o n c h hosil qilishi kerak.
Ekskursiya o ‘tk a z ish n in g a n iq rejasida ekskursiya o ld id a n
ta k ro rla sh u c h u n fizikadan savollar ro 'y x ati, berilgan k e t-
m a - k e t l i k d a k o 'r ib c h iq is h u c h u n ob y ek tlar, o ‘q u v c h il a r
ekskursiya d a v o m id a bajarishlari lozim b o ‘lgan to p s h iriq la r
va n ih o y a t, ekskursiya n a tijalarin i y a k u n la s h u c h u n savollar
r o ‘yxati tuzib qo'yilishi m u h i m .
Misol tariqa sida a v to m o b il yoki tra k to rla rn in g dvigatel-
larini tuzatish u staxonasiga ekskursiyani olib borish h a q id a
q is q a c h a t o ‘xtalib o 't a m i z . Bu ekskursiya o ‘q uvchilarni ichki
y o n ish dvigatellari bilan ta n is h tir ilg a n d a n keyin o ‘tkaziladi.
0 ‘qituvchi avval u sta x o n a g a b o rib karburatorli va dizel
dvigatellarining ishlash p rin s ip la rin i o ‘q u v c h ila r g a k o ‘rsatish
m u m k in b o ‘ladigan h o ld a joylashtirishni va ekskursiya vaqtini
kelishib keladi.
Ekskursiyaning m aqsadi — o ‘quvchilarni ichki yonish dvi
gatellarining tuzilishi va ishlash prin sip i bilan tanishtirishdir.
Ekskursiya quyidagi reja asosida olib boriladi:
1. 0 ‘q u vchilam i t o 'r t taktli t o ‘rt silindrli karburatorli ichki
y o n ish dvigateli va t o ‘rt taktli d izeln in g tuzilishi va ishlash
p rin s ip i bilan tan ish tirish .
2. Ichki yonish dvigatelin in g sovutish sistem asi bilan t a
nishtirish.
3. D vigatelning m o y la sh va yon ilg 'i bilan t a ’m in la sh sis-
tem alari bilan tanishtirish.
Ekskursiya t o ‘rt taktli karburatorli ichki yonish dvigatelini
q u r is h d a n b o sh lan ad i. S ilin d rla r b lo k in in g q o p q o g 'i va kar-
teri olingan dvigateldan tuzilishini va t o ‘rtta takt q a n d a y sodir
bo'lishi to 'la ko'rsatiladi. H a r bir taktda silindr ichidagi bosim
va h a r o ra t q a n d a y b o ‘lishi aytib o ‘tiladi.
D iz e l- d v ig a te ln i k o ‘rish v a q tid a uni k a rb u ra to rli d v i
g a t e l d a n afzalliklari, tu zilis h i, ishlash p r i n s i p i, h a r b ir
134
t a k td a b o s im va h a r o r a t q a n d a y b o 'lis h i k o 'r s a t ib t u s h u n -
tiriladi.
S h u n d a y keyin yon ilg ‘i bilan t a ’m in la sh sistem asi bilan
tanishtirishga o ‘tiladi.
Bu yerda avval k a rb u rato rd a yonilg‘i bilan havo aralashib,
yon ilg ‘i a ra la s h m a s in in g hosil b o ‘lishi, keyin dizelda nasos
y o rd a m id a fo r s u n k a la r orqali y o n ilg ‘i kelishi tush u n tirilad i.
Sovitish sistem asini k o 'r is h d a n im a u c h u n m a r k a z d a n
q o c h m a nasos q o ‘yilganini h a m tu s h u n tir ib o ‘tish lozim.
Ekskursiya oxirida dvigatellarning moylash sistemasi bilan
tanishtiram iz. Ishqalanish natijasida m ash in a qismlari yeyilib
tez ishdan c h iqishi m u m k in lig i, b u n in g oldini olish u c h u n
k o ‘p ro q d u m a l a n i s h i s h q a la n ish id a n , m oylH nashdan foy-
d alanish lozim ligini o ‘q u v c h ila rn in g eslariga tushirib, keyin
o ‘q u v c h ila r m o y lash sistem asi bilan tanishtiriladi.
Ekskursiya tu g a g a n d a n keyin dars vaqtida o ‘q u v ch ilar b i
lan u haqda yakunlovchi suhbat o'tkaziladi. U n d a o ‘quvchilaiga
quyid ag ich a savollarni berish m aqsadga m uvofiqdir.
1 . T o ‘rt taktli karb u rato rli ichki yonish dvigatellarinnig
b ir ishchi sikli q a n d a y ta k tla rd a n tashkil to p g a n ? Bu ta k tla r
q a n d a y am alg a oshadi?
2. T o ‘rt taktli dizel dvigatelining bir ishchi sikli n e c h a
ta k td a n iborat? U l a r q a n d a y am alg a oshiriladi?
3. K o ‘p silindrli dvigatellarda nim a u c h u n h a m m a silindr-
larda ishchi ta k t l a r bir v aq td a b o ‘lm aydi?
4. Ichki y o n ish dvigateli n im a sab a b d an sovutiladi?
5. K a r b u r a t o r d a y o n i l g ‘i a r a la sh m a s i q a n d a y hosil b o ‘-
ladi?
6. K a r b u r a t o r d a g i d ro s s e l va h a v o t o 's g i c h ( z a s l o n -
k a)la rn in g x izm atlari n i m a d a n iborat?
7. Y o n ilg 'i b a ’zi a r a l a s h m a l a r d a n q a n d a y t o z a l a n a d i ?
T in d irg ic h filtr q a n d a y vazifani bajaradi?
8. Yuqori bosimli nasos va forsunka nim aga xizm at qiladi?
9. Moylash n im a u c h u n kerak va dvigatelda ishqalanuvchi
detallarn i m o y lash q a n d a y am alga oshiriladi?
Y uq o rid a k o ‘rib o 'tilg a n la rd a n , o ‘quv m a sh g 'u lo tla rin in g
turli shakllarida o ‘qituvchi va o 'q u v c h ila r n in g faoliyatlari 1 -
jadvalda keltirilgandek b o l i s h i n i k o ‘ram iz
1
-ж
а
д
в
а
л
Do'stlaringiz bilan baham: |
