N sadriddinov, A. Rahimov, A. Mamadaliyev, Z. Jamolova fizika 0 ‘qitish uslubi asoslari

S em inar о ‘tkazish uslubi
H a m m a o ‘q u v c h ila r yuqoridagi reja b o ‘yicha tayyorlanib, 
h a r b ir savol b o ‘yich a x o h lag an o ‘quvchi s o ‘zga chiqishi 
m u m k in . S o ‘zga c h iq u v c h ila r k o ‘p b o ‘lsa, o 'q i t u v c h i o ‘zi 
x o h la g a n in i c h iq a r a d i. H a r b ir b o la n in g ja v o b i b o s h q a la r
t o m o n id a n t o ‘ldirilishi va an iqlanishi m u m k in .
S e m i n a r
d a v o m id a e le k tr zaryadi h a q id a q u y id a g ila r 
a n iq la n a d i: E le k tr zaryadi elek tr xossaning o 'l c h o v id ir. Z a -
ry a d la rn in g o ‘z a ro t a ’siri m a y d o n orqali b o ‘ladi. E n g kichik 
z a ryad m av ju d b o ‘lib, e le k tro n zaryadiga tengdir. H a m m a
jis m la r n in g zaryadlari e lek tro n zaryadiga karrali boMadi. U ni 
e l e m e n t a r e le k tr zaryad d eb yuritiladi. E lektr z a ry ad y o 'q o l -
130

---

m aydi h a m , y o ‘q d a n b o r b o 'l m a y d i h a m . Elektr zaryadi 
a trofida d o im elek tr m a y d o n mavjuddir. U b o sh q a zarralarga 
m a y d o n o r q a li t a ’sir q ila d i. Z a r r a c h a s i z e l e k t r z a ry a d i 
b o ‘lm aydi. Z a ry a d siz z a rra c h a b o ‘lishi m u m k in (e le k tr ney- 
tral h o ld a).
Elektr m a y d o n ; o ‘q u vchilar za ry ad larn in g o 'z a r o t a ’sirini 
am alg a osh iru v ch i m o d d iy obyekt, m o d d a va m a y d o n m a te - 
riyaning ikki k o ‘rinishi ekanligini bilishlari lozim. T i n c h tur- 
g an z a ry a d la r n in g m a y d o n i elek tro sta tik m a y d o n d ir. E lektr 
m a y d o n n i n g asosiy belgisi zaryadli za rralarning (jismlarning) 
o ‘z a ro t a ’siridir. E lek tr m a y d o n n i n g borligini b o s h q a zaryad 
keltirish bilan aniqlanadi. M ay d o n zaryadni o ‘rab olgan h a m - 
m a fazoga taqsim lanadi. Z a ry a d d a n uzoqlashgan sari m aydon 
kuchsizla sh ib boradi. N u q ta v iy za ry a d la rn in g o ‘za ro t a ’siri 
K u lo n q o n u n i g a b o ‘ysunadi. E lektr m a y d o n energiyaga ega- 
dir, c h u n k i u z a ry a d n i k o 'c h ir is h d a ish bajaradi.
K u l o n k u ch i bilan tortishish k uchi orasidagi o ‘xshashlik 
va farqni a n iq la b o ‘tam iz.
U la r n in g form ulalari: