N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

A qliy yoshi aqliy shkala vositasida aniqlanadi. Masalan, 
11,5 yoshdagi
bolalar uchun aqliy yosh - 120 ballni tashkil etadi. Agar ildci bola bir xilda ball
to’plagan bo’Isa (120), haqiqiy yoshlari 10,5 va 14 yosh bo’lganida, u holda
Birindu boianms /0
= i b l x l 0 0 =109,5 
10.5
б ш
Ilrkmchi hnltmiM IQ
= l b * x 100 = 82 J
14
б ш
Qobiliyatlar darajasini aniqlash m iya rivojlanishinm g tug’ma nuqsonlari
oqibatida aqliy qobiliyatlari oddiy maktabga tahsil olishga imkon bermaydigan
bolalam i, va m axsus raaktablarda o ’qitish uchun matematika va adabiyotga
qobiliyatli 
bolalam i, hamda, uchuvchilar, shifbkorlar, pedagoglar va
boshqalam i tanlashda ham dolzarb bo’lib qolmoqda.
L .S.V igotskiy bu usulni tanqid q ilib , o ’ziniBg 
keiajak 
taraqqiyot zonaslni
belgilash «m etodi» deb ataladigan и яД ю ta U if qildi- Qobiliyatlar odamning
faoliyatidan tashqarida mavjud bo’lmaydL Qofcffiyatlaming tarkib topishi esa
ta’lim -tarbiya jarayonida bolaning yutuqlari tezligida namoyon bo’ladi.
Qobiliyatlar inson ma’ium faoliyatidan tashqarida mavjud bo’lmaydi,
ulam ing shaklianishi esa o ’qitisfa va taibiya jarayonida sodir bo’ladi. SHunday
qilib, qobiliyatlar darajasini aniqlashning eng to’g ’ri y o ’li - bu bolaning o ’qitish
jarayonida erishgan muvaffaqiyatlari dinam ikasini aniqlash sanaladi. Bolaning
kattalar yordamida bilim va m atakalami egallayotganini, bu yordamni turlicha
qabul qilayotganini (ayrimlar bu yordam asosida asta-sekin harakatlanadilar,
boshqalar esa xuddi o ’sha sharoitlarda sezilarli yutuqlarga erishadilar) kuzatgan
holda qobiliyatlam ing kattaligi, kuchi va zaifligi liaqida asosli xulosalam i
keltirish mumkin.