N. S. Safaev, N. A. Mirashirova, N. G. Odilova, Sh. D. Turabekova, Sh. K. Karimova

a) ota-onalar;
b) maktab;
v) tengdoshlari; 
g) barcha javobiar to’g’ri.
299

---

XVI MAVZU. TEMPERAMENT
REJA:
16.1. Temperament haqida tushuncha.
16.2. Temperament haqidagi zamonaviy tasawurlar tarkib topishining 
asosiy 
bosqichlari.
16.3. Temperamentning fiziologik asoslari
16.4. Temperament tiplari va ulaming psixologik tavsifi.
16.5. Mehnat faoliyatida temperamentning hisobga olinishi.
Mavzu o’quv m aqsadi:
T a’limiy: talabalar tomonidan temperament, temperament haqidagi zamonaviy 
tasawurlar tarkib topishining asosiy bosqichlari, uning fiziologik asoslari, 
temperament tiplari va ulaming psixologik xarakteristikasi, mehnat faoliyatida 
temperamentning hisobga olinishi 
haqidagi bilimlami o’zlashtirilishini tashkil etish.
Tarbiyaviy: bo’lajak pedagoglar tomonidan temperament, temperament
haqidagi zamonaviy tasawurlar tarkib topishining asosiy bosqichlari, uning 
fiziologik asoslari, temperament tiplari va ulaming psixologik xarakteristikasi, 
mehnat faoliyatida temperamentning hisobga olinishi haqidagi bilim, ko’nikma 
va malakalari asosida dunyoqarashini kengaytirish.
Rivojlantiruvchi: mavzuning ta’limiy va tarbiyaviy o’quv maqsadlari asosida 
talaba shaxsini rivojlantirish.
TAYANCH TUSHUNCHALAR:
Temperament tipi -
insonlaming muayyan guruhlarini tavsiflovchi psixik 
xususiyatlaming yig’indisi (majmuasi). Temperament type is a complex of psy­
chological feature describing the definite groups of people.
Xolerik -
kuchli, qo’zg’alishi ustun bo’lgan nomutanosib, o’ta harakatchan tip. 
Choleric is a strong, unproportionally restless, excessively busy-bone type 
Sangvinik
- asab tizimining kuchli, mutanosib, harakatchan tipi.
Sanguine is a proportionally lively type with strong nervous system.
Flegmatik
- kuchli, mutanosib, harakatsiz tip.
Phlegmatic is a strong, proportional, relaxed type.
Melanxolik -
kuchsiz, nomutanosib va rigid tip.
Melancholic is a weak, unproportional and rigid type.
300

---

16.1. Temperament haqida
Temperament muammosiga bo’lgan qiziqish
tushuncha
2,5 ming yil aw al paydo bo’lgan. Bu qiziqishning
pay do bo’lishiga organizm biologik va fiologik 
tuzilish va rivojlanishi xususiyatlari, shuningdek, ijtimoiy rivojlanish, ijtimoiy 
aloqalar va munosabatlaming takrorlanmasligi xususiyatlari asosidagi individual 
farqlaming mavjudligi sabab bo’ldi. Temperament shaxsning biologik jihatdan 
shartlangan tuzilmalariga kiradi. Temperament odamlar o’rtasida, shuningdek, 
hissiyotlar, hissiy taassurotlilik, harakatlaming maromi va jadalligi, va boshqa 
bir qator dinamikaga ega bo’lgan xususiyatlardagi ko’plab psixik farqlaming 
mavjudligini belgilab beradi.
Hozirgi kunda temperamentni tadqiq etishga doir ko’plab yondoshuvlar 
mavjud. Lekin bu yondoshuvlaming xilma-xilligiga qaramay, ko’pchilik 
tadqiqotchilaming tan olishiga ko’ra, temperament - bu shaxsning ijtimoiy 
mavjudot sifatida shakllanadigan biologik ustqurma, temperament asosidagi 
shaxs xossalari esa barqaror va davomli bo’lib hisoblanadi.
B.M. Teplov temperamentga quyidagicha ta’rif beradi: «Temperament deb, 
ayni bir odam uchun xos bo’lgan emotsional qo’zg’auvchanlik, ya’ni, bir 
tomondan, hislar paydo bo’lishining tezligi, va ikkinchi tomondan, ulaming 
kuchi bilan bog’liq bo’lgan psixik xususiyatlaming yig’indisiga aytiladi».
Temperament
- bu inson faoliyati va hulq-atvorining dinamik va 
emotsional holatini xarakterlovchi shaxs individual xususiyatlarining yig’indi. 
SHunday qilib, temperament ikki tarkibiy qism - faollik va hissiyotlilikka ega. 
Hulq-atvoming