N. N. Rasulova z. Q. Jumayeva

N azorat va muhokama uchun savollar:
1. K orxona faoliyatining sam aradorligini qanday sabab va om illar belgilaydi?
2. R eja, rejalashtirish kabi tushunchalar nim ani anglatadi?
3. B ozor va reja o ’zaro qanday kelishuvga keladi?
4. B ozor sharoitlarida rejalashtirish vazifalari va aham iyati.
5. R ejalashtirishdan talab qilinuvchi asosiy talablarni sanab o ’ting.
6. R ejalashtirishning qaysi tarkibiy e ’lem entalri sizga m a ’lum?
7. R eja bilan bashoratning farqi nim ada?
8. Loyiha bilan texnik-iqtisodiy asoslashning farqi nim ada?
9. B iznes-reja nim a va uning tuzilm asi qanday?
10. B iznes-rejani tayyorlashning m aqsad va vazifalarini aytib o ’ting.
11. B iznes-reja b o ’lim va k o ’rsatkichlariga qisqacha tav sif bering.
4 .3-M A V Z U . SANOAT KORXONALARINING INVESTITSIO N
FAOLIYATI
1. Investisiya tushunchasi, m anbai, turlari va tuzilishi
2. Investisiya siyosati va investisiyalarni boshqarish
3. Investision loyihalar sam aradorligini baholash
1. 
Investitsiya tushunchasi, manbai, turlari va tuzilishi
Jahon tajribasining k o'rsatishicha, iqtisodiy islohotlam i am alga oshirish 
investitsiyalarni, 
xususan, 
iqtisodiyotning 
turli 
tarm oqlarida 
investitsion 
loyihalarni am aliyotga keng tadbiq etish bilan bevosita bog'liq. A yniqsa, istiqlol 
yillarida m am lakatim izda sam arali qonunchilik bazasi, xorijiy sarm oyadorlar 
uchun keng k o 'la m li huquqiy kafolatlar va im tiyozlar m ajm uining yaratilganligi, 
xorij kapitali ishtirokidagi korxonalar faoliyatini rag'batlantirish bo'yicha yaxlit 
chora-tadbirlar tizim ining ishlab chiqilgani bu borada alohida aham iyat kasb etdi. 
A ytish joizki, investitsiya omili yordam ida sanoatda ja d a l va m utanosib iqtisodiy 
o sishni ta'm in lash , shu orqali chuqur tarkibiy o 'zg arish lam i am alga oshirish va
144

---

\
sanoat tarmoqlarida faol va aniq yo'naltirilgan investitsiya siyosatini yuritish eng 
muhim omil hisoblanadi. Ta'kidlash lozimki, O'zbekistonda amalga oshirilayotgan 
investitsiya siyosatining o'ziga xos xususiyati mahalliy xom ashyo resurlarini chuqur 
qayta ishlashni ta'minlaydigan, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi ishlab 
chiqarishlami tashkil etishga qaratilgan investitsiya loyihalariga ustuvor ahamiyat 
berilayotganligidadir.
Investitsiya to 'g ’risida O 'zbekiston Respublikasida qabul qilingan qonunda 
ko'rsatilishicha, investitsiya bu iqtisodiy samara (foyda, daromad) olish yoki ijobiy 
ijtimoiy natijaga erishish uchun sarflanadigan pul mablag’lari, banklarga qo’yilgan 
omonatlar, paylar, qimmatli qog’ozlar (aktsiya, 
obligatsiyalar), texnologiyalar, 
mashinalar asbob-uskunalar, litsenziyalar va samara beradigan boshqa har qanday 
boyliklardir. Bu iqtisodiy ta’rif investitsiyaning bozor iqtisodiyoti sharoitiga mos 
kelishini to'laligicha tasdiqlaydi. Jumladan, unda, birinchidan, investitsiyaning o'ziga 
va 
investitsiya 
faoliyatining ob'ektlariga keng ta 'rif berilgan. Ikkinchidan, 
investitsiyaning bevosita 
iqtisodiy va ijtimoiy samara olishga muqarrar bog’liqligi 
ta'kidlab o'tilgan. Demak, investitsiyaga bozor munosabatlaridan kelib chiqib berilgan 
ta'rifning o'zidayoq investitsiya jarayonining hajmi, asosiy bosqichlari, ya'ni 
jam g’armalar (resurslar), qo'yilm a mablag’lar (sarf-xarajatlar), samara (daromad, foyda) 
aniq va ravshan ko'rsatib o'tilgan. Xuddi shu kabi yondashuv investitsiya faoliyatining 
bozor munosabatlariga o'tishi uchun zamin yaratadi, bu esa, moliyaviy, moddiy va aqliy 
boyliklami qayta taqsimlashning vertikal va gorizontal usullaridan bir xilda foydalanishni 
ta'm inlab beradi.
«Investitsiya» atamasi lotin tilidagi «investire» so'zidan kelib chiqqan bo'lib 
«kiyintirmoq», inglizcha «investment» so'zidan «qo'yish», «mablag’ni safarbar etish», 
«kapital qo'yilmasi» m a’nosini beradi. Keng ma'noda investitsiya mablag’ni ko'paytirib 
va qaytarib olish maqsadida kapitalni safarbar etishni bildiradi. K o'pgina hollarda 
«investitsiya» tushunchasi iqtisodiy va boshqa faoliyat ob'ektlariga kiritiladigan moddiy 
va nomoddiy ne'm atlar hamda ularga doir huquqlar tarzida ta'riflanadi.
Investitsiya deyilganda barcha turdagi moddiy va intellektual boyliklar tushunilib, 
ular tadbirkorlik faoliyati ob'ektlariga yo'naltirilib daromad keltirishi yoki biror-bir 
ijobiy samaraga erishishi zarur. Investitsiya kiritishdan asosiy maqsad daromad olish va 
ijobiy ijtimoiy samaraga erishishdir.
Investitsiyalar m ik ro d ara jad a:
Ishlab-chiqarishni rivojlantirish va kengaytirish;
Asosiy fondlami jismoniy va m a'naviy eskirishiga y o 'l qo'ymaslik;
Ishlab chiqarishning texnik darajasini oshirish;
Korxona maqsulotini raqobatbardoshligini ta'minlash va uning sifatini oshirish;
Qimmatli qog’ozlar sotib olish va boshqa korxona aktivlariga o 'z mablag’ini 
sarflash maqsadlariga erishish uchun zarurdir.
O'tish iqtisodiyotida investitsiya manbalarini mulkchilik shakllaridan qat'iy nazar 
quyidagi guruhlarga ajratish mumkin:
• investorlarni o 'z moliyaviy resurslari (foyda, amortizatsiya ajratmalari, pul
145

---

j a m g ’a rm a la ri, fu q a ro la r, h u q u q iy s h a x sla m i j a m g ’a rm a la ri v a b o sh q a m a n b a la r);
• in v e s to rla m i q a rz g a o lg a n m o liy a v iy m a b la g ’lari (z a y o m o b lig a tsiy a la ri, b a n k
k re d itla ri v a b y u d je t ajra tm a la ri);
• in v e s to rla m i ja lb q ilg a n m o liy a v iy m a b la g ’lari (a k tsiy a la r v a b o sh q a q im m a t 
b a h o li q o g ’o z la rn i so tish d a n tu sh g a n m a b la g ’lar, fu q a ro v a h u q u q iy sh a x s la m i p ay lari va 
tu rli x il b a d a lla r, h a m d a tu rli x il m a q s a d d a g i n o d a v la t fo n d la r, m a b la g ’la ri); d a v la t 
b y u d je tin in g in v e stitsiy a a jra tm a la ri.
11.1- jatlval.